کاردستی، زبان خاموش کودکان برای بیان هیجانات و تقویت مهارت‌های اجتماعی

کاردستی به عنوان یک رسانه غیرکلامی، به کودکان امکان می‌دهد تا احساسات، ترس‌ها و آرزوهای درونی خود را که قادر به بیان کلامی آن نیستند، بروز دهند.

بهنوش بساک کاظمی مدیرعامل انجمن کودک خلاق، جامعه پویا معتقد است:” این فعالیت گروهی، بستری ایمن برای تقویت مهارت‌های ارتباطی و ایجاد حس تعلق در کودکان فراهم می‌کند. کودکان اغلب فاقد دایره واژگان و توانایی کافی برای بیان دقیق احساسات پیچیده خود هستند.در چنین شرایطی، کاردستی به عنوان یک ابزار بیانی غیرکلامی عمل می‌کند. ساختن یک عروسک خاص، نقاشی یک صحنه یا حتی انتخاب رنگ‌ها می‌تواند بازتابی از دنیای درونی، ترس‌ها و آرزوهای کودک باشد و به والدین و درمانگران کمک کند تا درک بهتری از حالات عاطفی او پیدا کنند.”

بساک کاظمی می گوید:” ساخت کاردستی در یک چهارچوب منعطف، که ترکیبی از نظم و خلاقیت است، به کودک احساس امنیت روانی می‌بخشد. او می‌آموزد که در عین پیروی از یک الگوی کلی، فضایی برای نوآوری و بیان فردی خود دارد. فعالیت‌های تکراری در این فرآیند نیز اثری آرامش‌بخش و سازمان‌دهنده بر ذهن او دارد.
این فعالیت وقتی به صورت گروهی و همراه با والدین یا همسالان انجام شود، فواید آن مضاعف می‌گردد. کاردستی گروهی مهارت‌های اجتماعی مانند همکاری، تقسیم وظایف و احترام به نظر دیگران را تقویت می‌کند و به ویژه برای کودکان خجالتی، بستری کم‌استرس برای آغاز ارتباط و ایجاد حس تعلق فراهم می‌آورد.”

ایده‌پرداز برگزاری جشنواره قصه‌گویی محیط زیست در پایان گفت:” علاوه بر این، مواجهه با چالش‌های کوچک در حین ساخت (مانند چسباندن یا اتصال قطعات)، مهارت‌های حل مسئله و تاب‌آوری کودک را پرورش می‌دهد. این تجربه به او می‌آموزد که برای مشکلات راه‌حل جست‌وجو کند، که این توانایی به نوبه خود احساس امنیت روانی او را در مواجهه با چالش‌های زندگی واقعی تقویت خواهد کرد.

قصه‌گویی دیجیتال، زبان مشترک کودکان پیش‌دبستانی با دنیای کامپیوتر

در کلاسی که قلم و کاغذ جایی ندارد، صفحه نمایش کامپیوتر به بوم قصه‌های رنگارنگ تبدیل شده است. جایی که خرگوش‌ها در اسکرچ جونیور مسابقه می‌دهند، فلش‌مموری‌ها هدیه تولد جابه‌جا می‌کنند و هر قطعه سخت‌افزاری با تشبیه به حیوانات و اشیا جان می‌گیرد. اینجا آموزش کامپیوتر نه با تمرین و تکلیف، که با قصه‌گویی به کودکان پیش‌دبستانی یاد داده می‌شود.

زهره محمدی فوق لیسانس مهندسی فناوری اطلاعات از دانشگاه شیراز که به عنوان مربی و معلم در مجتمع آموزشی سما در شهر شیراز به کودکان از پیش دبستان تا پایان مقطع ابتدایی مباحث کامپیوتر را با تدبیرهای خاص از جمله قصه‌گویی یاد می‌دهد با بیان این نکته گفت:” در نظام آموزشی که تأکید دارد کودکان پیش‌دبستانی نباید خواندن و نوشتن بیاموزند، آموزش مفاهیم پیچیده‌ای مانند برنامه‌نویسی و سخت‌افزار کامپیوتر به رویکردی خلاقانه نیاز دارد. در این کلاس‌ها، داستان‌گویی به اصلی‌ترین ابزار تدریس تبدیل شده است. برای مثال، هنگام آموزش برنامه‌نویسی با اسکرچ جونیور، داستان حیواناتی که در مسابقه دو شرکت می‌کنند، روایت می‌شود و همزمان مراحل داستان با کدنویسی به تصویر کشیده می‌شود. این روش نه‌تنها توجه کودکان را جلب می‌کند، بلکه به آن‌ها کمک می‌کند مفاهیم انتزاعی را به‌صورت عینی و ملموس درک کنند.”
وی که سابقه تدریس بازاریابی الکترونیک در بنیاد ملی نخبگان را هم در کارنامه فعالیت‌های خود دارد در ادامه افزود:” فرآیند یادگیری تنها به کلاس محدود نمی‌شود. کودکان ترغیب می‌شوند داستان‌های دیجیتالی را در خانه برای خانواده تعریف کنند و با اجرای برنامه روی کامپیوتر، هم‌زمان قصه را روایت و کدنویسی آن را نمایش دهند. از سوی دیگر، در هر جلسه یکی از دانش‌آموزان نقش معلم را برعهده می‌گیرد و داستان جلسه قبل را برای همکلاسی‌ها بازگو می‌کند. این روش علاوه بر تقویت اعتماد به نفس، باعث مرور و تثبیت آموخته‌ها در ذهن کودکان می‌شود.”

این مربی مجموعه آموزشی سما در شهر شیراز همچنین یادآور شد:”

اگرچه بازی، نقاشی، کاردستی و گردش علمی از ارکان اصلی آموزش پیش‌دبستانی محسوب می‌شوند، اما این فعالیت‌ها در قالب قصه‌گویی دیجیتال تلفیق شده‌اند. کودکان ساعاتی را به بازی‌های آموزشی ویندوز و نقاشی دیجیتال اختصاص می‌دهند و در فعالیت‌های خود، کاردستی و نقاشی مرتبط با داستان‌های کامپیوتری خلق می‌کنند. به این ترتیب، آموزش کامپیوتر نه به عنوان درس جداگانه، بلکه به‌عنوان بخشی از دنیای قصه‌ها و بازی‌ها به کودکان معرفی می‌شود.

در نهایت، قصه‌گویی تنها یک روش تدریس نیست، بلکه پلی است که دنیای کودکان را به فناوری پیوند می‌زند، بدون آنکه فشار آموزش مستقیم به آن‌ها تحمیل شود. این رویکرد نشان می‌دهد که حتی مفاهیم پیچیده فناوری نیز زمانی برای کودکان جذاب و قابل درک می‌شوند که در قالب داستان و تخیل ارائه شوند.”

وقتی قیچی و چسب عامل تمرکز کودکان می‌شود

فعالیت‌های کاردستی تنها سرگرمی نیستند؛ بلکه ابزاری قدرتمند برای پرورش ذهن، تقویت صبر و افزایش تمرکز کودکان پیش‌دبستانی به شمار می‌روند. این هنر ساده، می‌تواند به مربیان و والدین کمک کند تا کودکان را برای آینده‌ای هوشیار و خلاق آماده کنند.

سوده کریمی دانش‌آموخته رشته آموزش ابتدایی از دانشگاه فرهنگیان و دانشجوی مقطع ارشد برنامه‌ریزی درسی ‌که تجربه کار با کودکان پیش‌دبستانی را دارد معتقد است:” کاردستی، یکی از مؤثرترین روش‌ها برای تقویت توانایی‌های شناختی و حرکتی در سال‌های حساس پیش‌دبستانی است. وقتی کودک تکه‌ای کاغذ را می‌بُرد، نخ را از میان مهره‌ها عبور می‌دهد یا قطعاتی را با دقت کنار هم می‌چسباند، در واقع در حال تمرین هماهنگی میان چشم، ذهن و دست‌های کوچک خود است.
اما تأثیر کاردستی به همین‌جا ختم نمی‌شود. این فعالیت‌ها به کودک می‌آموزند که برای رسیدن به نتیجه دلخواه، باید مراحل را با حوصله طی کند. همین فرآیند گام‌به‌گام، تمرین ارزشمندی برای افزایش تمرکز است.”

وی می‌افزاید:” نوآموز یاد می‌گیرد بر یک فعالیت متمرکز بماند، کار نیمه‌کاره را به پایان برساند و منابع کوچک خود را مدیریت کند.
از سوی دیگر، کاردستی مفهوم «صبر» را نیز در ذهن کودکان نهادینه می‌کند. انتظار برای خشک شدن چسب، صبر برای چیدن قطعات در جای درست و صبر برای دیدن نتیجه نهایی، همگی به استقامت ذهنی کودک شکل می‌دهند. لحظه‌ای که کودک با غرق شدن در ساخت یک کلاژ رنگارنگ یا موجودی خمیری، دنیای اطراف را فراموش می‌کند، نشان می‌دهد که تمرکز به شکلی عمیق در او شکل گرفته است.”

سوده کریمی در پایان تأکید کرد:” در نهایت، مربیان و والدین می‌توانند کاردستی را به عنوان ابزاری هوشمندانه و لذت‌بخش در مسیر رشد و آموزش کودکان به کار گیرند. این فعالیت نه تنها مهارت‌های حرکتی و ذهنی را پرورش می‌دهد، بلکه کودکان را برای آینده‌ای سرشار از خلاقیت، صبر و تمرکز آماده می‌سازد.”

محیط امن و عاری از قضاوت؛ کلید طلایی پرورش خلاقیت کودکان در بازی

یک روانشناس تربیتی با تأکید بر اینکه خلاقیت اساسی‌ترین مهارت مورد نیاز کودکان برای فرداست، نقش کلیدی مربیان و معلمان در پرورش این توانایی از طریق ایجاد محیطی امن، استفاده از داستان‌پردازی و ارائه انتخاب‌های متنوع در بازی‌های گروهی را تشریح کرد.

دکتر سیما مهدی‌زاده طهرانی، روانشناس تربیتی و مدرس دانشگاه، در گفت‌وگو با مرکز تربیت و یادگیری کودک، خلاقیت را یکی از مهم‌ترین مهارت‌های زندگی در دنیای امروز دانست و اظهار داشت: “مربیان و معلمان نقش کلیدی در پرورش این توانایی در کودکان دارند. به گفته وی، ایجاد محیطی امن و تشویق‌کننده، استفاده از داستان‌پردازی و تغییرات مداوم در بازی‌ها به کودکان کمک می‌کند تا از خلاقیت خود در بازی‌های گروهی استفاده کنند و تنها به دنبال دستورات از پیش تعیین‌شده نباشند.”

وی ایجاد «محیطی مثبت» را به عنوان یکی از مهم‌ترین راهکارها برشمرد و توضیح داد که این فضا به کودکان اجازه می‌دهد تا بدون ترس از قضاوت، ایده‌ها و نظرات خود را بیان کنند. این استاد دانشگاه افزود: “تشویق کودکان به ابراز عقایدشان نیز نقش مهمی در افزایش اعتماد به نفس و خلاقیت آن‌ها ایفا می‌کند.”

دکتر مهدی‌زاده طهرانی همچنین بر استفاده از «داستان‌پردازی» و «شخصیت‌پردازی» برای جذاب‌تر کردن بازی‌ها تأکید کرد. وی خاطرنشان ساخت: “وقتی کودکان در قالب شخصیت‌های مختلف قرار می‌گیرند و در داستان‌ها مشارکت می‌کنند، توانایی تخیل و خلاقیت آن‌ها تقویت می‌شود. همچنین، تغییرات مداوم در بازی‌ها و اضافه کردن چالش‌های جدید از یکنواختی جلوگیری کرده و ذهن کودکان را به چالش می‌کشد.”

این روانشناس تربیتی در پایان، ارائه انتخاب‌های متنوع به کودکان را راهکاری مؤثر دانست که به آن‌ها امکان می‌دهد بر اساس علایق خود فعالیت‌ها را انتخاب کنند. وی نتیجه گرفت که به‌کارگیری این راهکارها توسط مربیان، به رشد فردی کودکان کمک کرده و مهارت‌های اجتماعی و همکاری آن‌ها را نیز تقویت می‌کند.