سبد خرید

جستجو

اخبـــار

استفاده از «نمایش خلاق» برای پرورش خلاقیت و تربیت کودکان

کارشناسان آموزشی تأکید دارند که نمایش خلاق، برخلاف نمایش‌های سنتی، نه برای سرگرمی که برای رشد خلاقیت و پرورش مهارت‌های فردی و اجتماعی کودکان طراحی شده است و بهترین ماده اولیه برای آن، دنیای پرماجرا و خیال‌انگیز خود کودکان است.

 

نوشین فرهادی، کارشناس آفرینش های هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان هرمزگان
مدرس دانشگاه در همین ارتباط گفت:” نمایش خلاق به عنوان یک ابزار آموزشی قدرتمند، امروزه جایگاه خود را در نظام‌های پیشروی آموزشی تثبیت کرده است. اما سؤال کلیدی بسیاری از مربیان و والدین این است که چه موضوعاتی را می‌توانیم برای این کار انتخاب کنیم؟”

وی در همین ارتباط افزود:”
بر اساس دیدگاه‌های کارشناسی، بهترین و غنی‌ترین منبع برای خلق نمایش، دنیای درونی خود کودکان است. دنیایی که سرشار از تخیلات بی‌کران، فانتزی‌های شخصی و خاطرات به یاد ماندنی است. این خاطرات واقعی و داستان‌های فانتزی که در هیچ کتابی نوشته نشده‌اند، می‌توانند به اصیل‌ترین و جذاب‌ترین موضوعات نمایشی تبدیل شوند.”
فرهادی در ادامه یادآور شد:”
نقش مربی در این فرآیند، هدایتگری و جهت‌دهی این محتوای خام است. مربی با مهارت خود می‌تواند این داستان‌های خودانگیخته را در مسیری قرار دهد که به اهداف تربیتی، آموزشی و پرورشی مشخصی مانند تقویت مهارت‌های حل مسئله، همکاری گروهی، درک هیجانات و آموزش ارزش‌های اخلاقی منجر شود.
این رویکرد، در نهایت زمینه‌ساز ورود طبیعی و اصولی «بداهه‌پردازی» به فعالیت نمایشی می‌شود. بداهه‌پردازی که از ارکان اصلی نمایش خلاق است، به کودکان می‌آموزد چگونه بدون متن از پیش نوشته شده، بر اساس موقعیت‌های پیش‌آمده واکنش نشان دهند، فکر کنند و خلاقیت خود را به صورت زنده و فعال به نمایش بگذارند.

در نتیجه، نمایش خلاق با تکیه بر دنیای کودکان و هدایت آگاهانه مربی، نه تنها یک فعالیت شاد، بلکه یک ابزار یادگیری عمیق و ماندگار برای تربیت نسلِ خلاق و توانمند فرداست.”

قصه‌گویی؛ کلید طلایی شکوفایی روحیه جستجوگر کودکان پیش‌دبستانی است

یک نویسنده و مدرس قصه‌گویی حوزه کودک معتقد است قصه‌گویی به عنوان موثرترین روش آموزش غیرمستقیم، نه تنها روحیه کنجکاو کودکان پیش‌دبستانی را فعال می‌کند، بلکه بهترین فرصت برای شکل‌دهی به مغز، شخصیت و آموزش مهارت‌های اساسی به آنان در حساسترین دوره رشدی محسوب می‌شود.

فرزانه لطیفی در پاسخ به این پرسش که چرا قصه‌گویی باید در اولویت برنامه‌های آموزشی کودکان پیش‌دبستانی قرار گیرد، گفت:” آموزش مستقیم برای کودکان زیر هفت سال کاربرد ندارد و کودکان به طور ذاتی از این شیوه آموزشی گریزان هستند. در مقابل، زبان غیرمستقیم و جذاب قصه، هنری اثرگذار اسا که می‌تواند بدون ایجاد مقاومت، عمیق‌ترین مفاهیم و ارزش‌ها را به مخاطب خردسال انتقال دهد.”

او در ادامه افزود:” کودکان پیش‌دبستانی دارای روحیه‌ای کنجکاو و پرسشگر هستند که قصه‌گویی مناسب می‌تواند این موتور درونی را فعال کرده و آنان را به جستجو برای یافتن پاسخ وادارد. این فرآیند، صفحه سفید و بدون تجربه ذهن کودک را با نقوش زیبا و ماندگار مفاهیم تربیتی و آموزشی پر می‌کند.”
این قصه‌گو سپس یادآور شد:”

سنین ۳ تا ۶ سال، دوره طلایی برای شکل‌دهی به مغز، شخصیت و آموزش مهارت‌های پایه به کودک است. بنابراین، هنگامی که کودک، خود مشتاقانه متقاضی شنیدن قصه می‌شود، این یک فرصت استثنایی برای مربیان و خانواده‌های دغدغه‌مند است تا با انتخاب قصه‌هایی با محتوای مناسب و غنی، به اثرگذاری عمیق و تقویت هرچه بیشتر روحیه جستجوگر و خلاق کودکان بپردازند.”

نقش کلیدی مجلات کودک در یادگیری مهارت‌های زندگی

کارشناسان حوزه کودک تاکید می‌کنند که مجلات مخصوص خردسالان، در صورت طراحی مناسب، می‌توانند به ابزاری قدرتمند برای بهبود و تقویت رابطه عاطفی بین کودکان و والدین تبدیل شوند.

دلارام حاجی ابوالحسن، تسهیل‌گر و مشاوره حوزه مهارت‌های زندگی کودکان با بیان این نکته در ارتباط با استفاده یک نشریه مختص نوآموزان همچون پاپالو و تأثیر آن در زندگی بچه‌ها گفت:” کلید این موفقیت در “فعالیت‌های مشترک” نهفته است. به گونه‌ای که صفحات مجله بتوانند والدین و کودک را به مشارکت در انجام کاری واحد فراخوانند. از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به ساخت کاردستی با موضوعی مشخص و چسباندن آن در مجله، یا خواندن داستانی توسط والد و کشیدن نقاشی از آن توسط کودک در صفحه بعد اشاره کرد. این تعامل عملی، لحظات باکیفیتی را برای اعضای خانواده خلق می‌کند.
حاجی ابوالحسن در ادامه با توجه به انتشار سومین شماره فصلنامه پاپالو در پاییز افزود:”
علاوه بر این، محتوای مجله می‌تواند با دربرگرفتن داستان‌های گفت‌وگومحور و فعالیت‌هایی مانند “ببین، بخوان و اشاره کن”، والدین را به صورت فعال به فرآیند مطالعه کودک وارد کند. این امر خواندن مجله را از یک فعالیت انفرادی به تجربه‌ای شیرین و دو نفره تبدیل می‌سازد که مهارت‌های زبانی و شنیداری کودک را نیز تقویت می‌نماید.”
وی در پایان تاکید کرد:” در نهایت، این نوع مجلات با ارائه غیرمستقیم آموزش‌ها، بستری ایده‌آل برای فراگیری مهارت‌های زندگی مانند نظم و همکاری هستند. استفاده از چارت‌های برنامه‌ریزی ساده برای کودکان که با پاداش‌های معنوی همراه است، یا گنجاندن دستورالعمل‌های آشپزی ساده و آزمایش‌های جذاب، به کودکان می‌آموزد که چگونه این مهارت‌ها را در بستر زندگی واقعی و در کنار والدین خود به کار گیرند.”

گفت‌وگوی روزانه با کودکان؛ رمز شکل‌گیری مهارت‌های اجتماعی آینده

گفت‌وگوهای ساده و روزانه والدین و مربیان با کودکان پیش‌دبستانی می‌تواند نقشی کلیدی در پرورش مهارت‌های اجتماعی آنان در آینده ایفا کند؛ مهارت‌هایی که از اعتمادبه‌نفس تا توانایی حل تعارض را دربر می‌گیرد.

رویا فرهادصفت روانشناس و مربی باتجربه حوزه کودکان با بیان این مطلب گفت:”
کارشناسان تربیتی معتقدند صحبت کردن روزانه با کودکان پیش‌دبستانی تنها یک فعالیت سرگرم‌کننده یا گذران وقت نیست، بلکه تمرینی مهم برای ساختن پایه‌های ارتباطی و اجتماعی آن‌هاست. در جریان این گفت‌وگوها، کودکان یاد می‌گیرند چگونه احساسات و افکار خود را بیان کنند، به دیگران گوش بسپارند و پاسخ‌های مناسب بدهند؛ مهارت‌هایی که اساس موفقیت در ارتباطات اجتماعی آینده محسوب می‌شوند.
به گفته این مربی که از سابقه آموزشی درحوزه کودکان نیز برخورداراست، گفت‌وگوهای خانوادگی علاوه بر تقویت مهارت گوش دادن، مفهوم احترام به دیگران و رعایت نوبت صحبت را نیز در ذهن کودک نهادینه می‌کند. کودک به تدریج درمی‌یابد که توجه به صحبت دیگران و همکاری در جمع، پایه و اساس یک رابطه سالم است. همین تمرین‌های کوچک، اعتمادبه‌نفس او را برای حضور در جمع‌های بزرگ‌تر افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، مواجهه با اختلاف‌نظرها یا تعارض‌های کوچک در این مکالمات، فرصتی ارزشمند برای کودک ایجاد می‌کند تا مدیریت احساسات و یافتن راه‌حل‌های مشترک را بیاموزد.”

فرهادصفت در ادامه تاکید کرد:”
همچنین، بسیاری از واژگان و رفتارهای اجتماعی مانند «لطفاً»، «متشکرم» و «ببخشید» در همین گفت‌وگوهای روزمره به کودک منتقل می‌شود.
در نتیجه، گفت‌وگوهای کوتاه اما مستمر، بهترین تمرین برای آماده‌سازی کودکان پیش‌دبستانی به شمار می‌رود تا در آینده با مهارت، اعتمادبه‌نفس و احترام متقابل وارد جامعه شوند. والدین و مربیان با چند دقیقه گفت‌وگوی روزانه می‌توانند آینده اجتماعی فرزندان خود را دگرگون کنند.”

کاردستی، زبان خاموش کودکان برای بیان هیجانات و تقویت مهارت‌های اجتماعی

کاردستی به عنوان یک رسانه غیرکلامی، به کودکان امکان می‌دهد تا احساسات، ترس‌ها و آرزوهای درونی خود را که قادر به بیان کلامی آن نیستند، بروز دهند.

بهنوش بساک کاظمی مدیرعامل انجمن کودک خلاق، جامعه پویا معتقد است:” این فعالیت گروهی، بستری ایمن برای تقویت مهارت‌های ارتباطی و ایجاد حس تعلق در کودکان فراهم می‌کند. کودکان اغلب فاقد دایره واژگان و توانایی کافی برای بیان دقیق احساسات پیچیده خود هستند.در چنین شرایطی، کاردستی به عنوان یک ابزار بیانی غیرکلامی عمل می‌کند. ساختن یک عروسک خاص، نقاشی یک صحنه یا حتی انتخاب رنگ‌ها می‌تواند بازتابی از دنیای درونی، ترس‌ها و آرزوهای کودک باشد و به والدین و درمانگران کمک کند تا درک بهتری از حالات عاطفی او پیدا کنند.”

بساک کاظمی می گوید:” ساخت کاردستی در یک چهارچوب منعطف، که ترکیبی از نظم و خلاقیت است، به کودک احساس امنیت روانی می‌بخشد. او می‌آموزد که در عین پیروی از یک الگوی کلی، فضایی برای نوآوری و بیان فردی خود دارد. فعالیت‌های تکراری در این فرآیند نیز اثری آرامش‌بخش و سازمان‌دهنده بر ذهن او دارد.
این فعالیت وقتی به صورت گروهی و همراه با والدین یا همسالان انجام شود، فواید آن مضاعف می‌گردد. کاردستی گروهی مهارت‌های اجتماعی مانند همکاری، تقسیم وظایف و احترام به نظر دیگران را تقویت می‌کند و به ویژه برای کودکان خجالتی، بستری کم‌استرس برای آغاز ارتباط و ایجاد حس تعلق فراهم می‌آورد.”

ایده‌پرداز برگزاری جشنواره قصه‌گویی محیط زیست در پایان گفت:” علاوه بر این، مواجهه با چالش‌های کوچک در حین ساخت (مانند چسباندن یا اتصال قطعات)، مهارت‌های حل مسئله و تاب‌آوری کودک را پرورش می‌دهد. این تجربه به او می‌آموزد که برای مشکلات راه‌حل جست‌وجو کند، که این توانایی به نوبه خود احساس امنیت روانی او را در مواجهه با چالش‌های زندگی واقعی تقویت خواهد کرد.

قصه‌گویی دیجیتال، زبان مشترک کودکان پیش‌دبستانی با دنیای کامپیوتر

در کلاسی که قلم و کاغذ جایی ندارد، صفحه نمایش کامپیوتر به بوم قصه‌های رنگارنگ تبدیل شده است. جایی که خرگوش‌ها در اسکرچ جونیور مسابقه می‌دهند، فلش‌مموری‌ها هدیه تولد جابه‌جا می‌کنند و هر قطعه سخت‌افزاری با تشبیه به حیوانات و اشیا جان می‌گیرد. اینجا آموزش کامپیوتر نه با تمرین و تکلیف، که با قصه‌گویی به کودکان پیش‌دبستانی یاد داده می‌شود.

زهره محمدی فوق لیسانس مهندسی فناوری اطلاعات از دانشگاه شیراز که به عنوان مربی و معلم در مجتمع آموزشی سما در شهر شیراز به کودکان از پیش دبستان تا پایان مقطع ابتدایی مباحث کامپیوتر را با تدبیرهای خاص از جمله قصه‌گویی یاد می‌دهد با بیان این نکته گفت:” در نظام آموزشی که تأکید دارد کودکان پیش‌دبستانی نباید خواندن و نوشتن بیاموزند، آموزش مفاهیم پیچیده‌ای مانند برنامه‌نویسی و سخت‌افزار کامپیوتر به رویکردی خلاقانه نیاز دارد. در این کلاس‌ها، داستان‌گویی به اصلی‌ترین ابزار تدریس تبدیل شده است. برای مثال، هنگام آموزش برنامه‌نویسی با اسکرچ جونیور، داستان حیواناتی که در مسابقه دو شرکت می‌کنند، روایت می‌شود و همزمان مراحل داستان با کدنویسی به تصویر کشیده می‌شود. این روش نه‌تنها توجه کودکان را جلب می‌کند، بلکه به آن‌ها کمک می‌کند مفاهیم انتزاعی را به‌صورت عینی و ملموس درک کنند.”
وی که سابقه تدریس بازاریابی الکترونیک در بنیاد ملی نخبگان را هم در کارنامه فعالیت‌های خود دارد در ادامه افزود:” فرآیند یادگیری تنها به کلاس محدود نمی‌شود. کودکان ترغیب می‌شوند داستان‌های دیجیتالی را در خانه برای خانواده تعریف کنند و با اجرای برنامه روی کامپیوتر، هم‌زمان قصه را روایت و کدنویسی آن را نمایش دهند. از سوی دیگر، در هر جلسه یکی از دانش‌آموزان نقش معلم را برعهده می‌گیرد و داستان جلسه قبل را برای همکلاسی‌ها بازگو می‌کند. این روش علاوه بر تقویت اعتماد به نفس، باعث مرور و تثبیت آموخته‌ها در ذهن کودکان می‌شود.”

این مربی مجموعه آموزشی سما در شهر شیراز همچنین یادآور شد:”

اگرچه بازی، نقاشی، کاردستی و گردش علمی از ارکان اصلی آموزش پیش‌دبستانی محسوب می‌شوند، اما این فعالیت‌ها در قالب قصه‌گویی دیجیتال تلفیق شده‌اند. کودکان ساعاتی را به بازی‌های آموزشی ویندوز و نقاشی دیجیتال اختصاص می‌دهند و در فعالیت‌های خود، کاردستی و نقاشی مرتبط با داستان‌های کامپیوتری خلق می‌کنند. به این ترتیب، آموزش کامپیوتر نه به عنوان درس جداگانه، بلکه به‌عنوان بخشی از دنیای قصه‌ها و بازی‌ها به کودکان معرفی می‌شود.

در نهایت، قصه‌گویی تنها یک روش تدریس نیست، بلکه پلی است که دنیای کودکان را به فناوری پیوند می‌زند، بدون آنکه فشار آموزش مستقیم به آن‌ها تحمیل شود. این رویکرد نشان می‌دهد که حتی مفاهیم پیچیده فناوری نیز زمانی برای کودکان جذاب و قابل درک می‌شوند که در قالب داستان و تخیل ارائه شوند.”