سبد خرید

جستجو

اخبـــار

نمایش خلاق، کودک را در شرایط هم‌سان تجربه قرار می‌دهد

اجرای نمایش خلاق توسط نوآموز با تسهیلگری و هدایت مربی، زمینه‌ساز آزادسازی خلاقیت کودک است، به طوری که هم به بهتر‌آموزی او کمک می‌کند و هم به استعدادیابی کودک منتج می‌شود.

فاطمه موسوی ثابت مربی مسئول کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که بیش از دو دهه تجربه فعالیت در حوزه کودکان دارد در خصوص نقش و جایگاه نمایش خلاق برای نوآموزان گفت: “وقتی مربی قصه‌ای برای کودک می‌گوید، حس شنوایی کودک را همراه می‌کند. کودک از حس شنوایی خود استفاده می‌کند و در ذهنش تصاویری خلق می‌کند. آنگاه این تصاویر و حرکات به صورت بالقوه در ذهن می‌ماند اما در زمانی که کودک نمایش خلاق اجرا می‌کند، تصاویر خلاق ذهن او به صورت فعال بروز و ظهور می‌یابد. نوآموز وقتی خودش را جای شخصیت قصه می‌گذارد، همذات پنداری را تجربه می‌کند و غم، شادی‌ و سایر احساسات را تجربه و بازی می‌کند. بدین ترتیب، او در لحظه، هم می‌سازد و هم می‌آموزد.”

موسوی ثابت که دکترای زبان و ادبیات فارسی دارد و برای کودکان نیز می‌نویسد در ادامه می‌افزايد: “نمایش خلاق به صورت فردی و یا گروهی قابل اجراست. در نمایش‌های گروهی، کودک همکاری را می‌آموزد و به صورت غیر مستقیم فعالیت گروهی و ارتباطی را یاد می‌گیرد.  او می‌آموزد که برای به نتیجه رسیدن، باید با گروه تعامل کرد. بدین ترتیب است که از طریق اجرای نمایش خلاق، مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی بین کودکان تقویت شده و این نکات در ذات کودکان نهادینه می‌شود.”

او در خصوص نقش نمایش خلاق در بهبود و ارتقای مهارت‌های زبانی هم معتقد است: “هر انسانی با تمرین، موفق به کسب مهارت‌های مختلف می‌شود. کودک با استفاده از کلمات مختلف و تمرین آن‌ها در قالب نقش‌های متفاوت، دایره‌ لغات غنی‌تری خواهد داشت و این امر در زمینه‌ ارتباط‌گیری او با هم سن و سالانش و بیان احساسات و افکارش بسیار مفید خواهد بود. کودکی که از زبانش بهتر بهره می‌گیرد، یک کودک اجتماعی‌تر و موفق‌تر خواهد بود.”

این مربی در خصوص نمایش خلاق و نقش آن در گسترش تخیل و خلق ایده‌های جدید کودکان می‌گوید: “مهم‌ترین نقش در زمینه‌ نمایش خلاق، بر عهده‌ مربی است. البته مربی فقط تسهیلگر است اما او شرایط را طوری آماده می‌کند که کودک بتواند خلاقیت خود را  به ظهور برساند. مربی با انتخاب قصه‌ای مناسب برای سن کودک، هم از نظر فضای قصه، هم پیام و هم زمینه‌ی اجرای نمایشی آن (دراماتیک بودن) می‌تواند زمینه را برای یک نمایش خوب فراهم کند. او با انتخاب درست و به جا و راهنمایی‌های لازم در زمینه‌ی اجرا، می‌تواند موتور خلاقیت کودک را به حرکت بیندازد. نقش‌های کودکان باید ساده، راحت و قابل اجرا باشد. به عنوان مثال در قصه‌ مهمان‌های ناخوانده، مربی می‌تواند خودش راوی باشد و هم چنین نقش پیرزن را به عهده بگیرد و کودکان هر کدام یکی از مهمان‌هایی می‌شوند که با دیالوگ‌های ساده به جمع آن‌ها اضافه شوند.”

این مربی در پایان تأکید کرد: “کودک با تجربه کردن است که می‌آموزد و آموخته‌های دوره‌ کودکی برای همیشه در خاطر فرد، باقی خواهد ماند. وقتی موضوعی از حالت دیداری و شنیداری صرف، به حالت تجربی در می‌آید و کودک را در شرایط همسان قرار می‌دهد، تجربه‌ای مشابه با همان در ذهن او ساخته می‌شود. برای مثال کودک می‌آموزد راستگویی همیشه بهتر ازدروغگویی است، چون در نمایشی آن را تجربه کرده است. او یاد می‌گیرد شجاعت و دانایی، رمز رسیدن به موفقیت است، چون در یک نمایش، آن را اجرا کرده است. از آنجایی که این یادگیری‌ها همراه با لذت بوده، تأثیر ماندگارتری در ذهن بچه‌ها باقی می‌گذارد.”

داستان‌ها؛ دارویی برای استرس و جرقه‌ای برای خلاقیت کودکان هستند

تحقیقات جدید در حوزه نوروساینس نشان می‌دهد که شنیدن یا خواندن قصه، نه‌تنها ذهن کودکان را فعال و خلاق‌تر می‌کند، بلکه سطح اضطراب آن‌ها را نیز کاهش داده و آرامش روانی بیشتری به همراه می‌آورد.

زهرا سعیدواحد، عصب روانشناس و کارشناس در حوزه روانشناسی کودک و خانواده با بیان این مطلب گفت: “دانشمندان علوم اعصاب معتقدند قصه‌گویی، یکی از قدرتمندترین ابزارهای آموزشی و تربیتی در دوران کودکی است. زمانی که کودک داستانی می‌شنود یا می‌خواند، بخش‌های مختلف مغز او به‌طور همزمان فعال می‌شوند. نورون‌های آینه‌ای ـ که نقش مهمی در شکل‌گیری همدلی دارند ـ هنگام شنیدن داستان‌های عاطفی و اجتماعی فعال شده و باعث می‌شوند کودکان بهتر احساسات دیگران را درک کنند. همچنین، بخش‌های مغزی مرتبط با پردازش زبان و ایجاد تصاویر ذهنی در جریان شنیدن داستان فعال می‌شوند. این اتفاق به بهبود توانایی‌هایی همچون حافظه، خلاقیت و تفکر انتزاعی کمک می‌کند. در حقیقت، هر قصه برای کودک فرصتی تازه است تا ذهنش را تمرین دهد و قدرت تجسم و اندیشه خود را گسترش بخشد.”

وی که عضو انجمن SfN یا Society for Neuroscience یکی از معتبرترین و بزرگ‌ترین انجمن‌های علمی در زمینه‌ی علوم اعصاب (Neuroscience) در سطح بین‌المللی است در ادامه افزود: “نقش قصه فقط در رشد شناختی خلاصه نمی‌شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که داستان‌ها می‌توانند سطح هورمون استرس (کورتیزول) را کاهش دهند و همزمان موجب ترشح هورمون‌های آرامش‌بخش نظیر اکسی‌توسین شوند. به همین دلیل است که شنیدن یک داستان آرام قبل از خواب، مانند «قصه شب بخیر ماه»، می‌تواند کیفیت خواب کودکان را به‌طور چشمگیری بهبود بخشد و به آن‌ها حس امنیت بیشتری بدهد. برای گروه‌های سنی مختلف نیز انتخاب قصه اهمیت دارد. به‌عنوان مثال، برای کودکان ۳ تا ۵ ساله، کتاب‌های ساده، ریتمیک و همراه با تصویر بیشترین تأثیر را دارند. آثاری مانند «شیر کوچولو نمی‌ترسد» به کودک کمک می‌کند با شجاعت در برابر ترس‌ها بایستد و کتاب «قصه‌هایی برای خواب آرام» فضایی امن برای تجربه خوابی عمیق‌تر فراهم می‌آورد.”

وی در پایان تأکید کرد: “مربیان و والدین می‌توانند با بهره‌گیری از این یافته‌ها، قصه‌گویی را به یک عادت روزمره تبدیل کنند؛ عادتی که هم به رشد مغزی کودکان کمک می‌کند و هم دنیای آن‌ها را سرشار از آرامش و امنیت می‌سازد.”

تقویت مهارت‌های دست‌ورزی؛ راهی به سوی خلاقیت و اعتمادبه‌نفس در کودکان

تقویت مهارت‌های دست‌ورزی در کودکان نه تنها آن‌ها را مستقل و با اعتماد به نفس می‌کند، بلکه پایه‌ای برای موفقیت‌های تحصیلی و خلاقیت آینده آن‌هاست.

فرزانه شاه حسینی که بیش از چهل سال تجربه فعالیت‌های آموزشی در مدارس مختلف از دبستان تا دبیرستان را در کارنامه خود دارد با بیان این نکته گفت: “بر اساس نظر کارشناسان، بازی‌هایی مانند نقاشی، خمیربازی و گِل‌بازی می‌توانند به عنوان ابزارهای قدرتمند رشد مغز و هماهنگی حسی-حرکتی کودک عمل کنند. کودکان در بدو تولد قادر به استفاده ارادی از اندام‌های خود نیستند، اما از پنج یا شش ماهگی به بعد، دست‌ها نخستین ابزار کشف دنیای اطراف آن‌ها می‌شوند. اینجاست که نقش بازی‌های هدفمند برای تقویت مهارت‌های دست‌ورزی پررنگ می‌شود. بر اساس مطالعات روانشناسی رشد، چنین بازی‌هایی نه تنها به هماهنگی بیشتر بین دست‌ها، چشم‌ها و بخش‌های مختلف مغز کمک می‌کنند، بلکه باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و استقلال کودک نیز می‌شوند.”

شاه حسینی که دانش آموخته دو رشته فیزیک و زیست‌شناسی است و فعالیت‌های هنری را هم دنبال می‌کند در ادامه افزود: “بازی‌هایی مانند نقاشی، خمیربازی و گِل‌بازی، فرصت مناسبی هستند برای اینکه کودک بتواند تصورات خود را به شکل عینی خلق کند. این فعالیت‌ها به تقویت عضلات کوچک دست، مچ و انگشتان منجر شده و مسیر پیشرفت تحصیلی و خلاقیت را هموار می‌کنند.”

او در پایان یادآور شد: “اولیا و مربیان باید فضای کافی را برای تجربه‌ انواع مهارت‌ها در اختیار کودک قرار دهند و با دقت مشاهده کنند که کودک در کدام حوزه استعداد و علاقه بیشتری نشان می‌دهد. این نه تنها باعث رشد فردی کودک می‌شود، بلکه به او می‌آموزد که می‌تواند دنیای خود را بسازد.”

نقش کلیدی مجلات کودک مثل “پاپالو ” در پرورش اجتماعیِ خردسالان

یک معلم باتجربه دوره دبستان با ارائه تجربه‌ای تأمل‌برانگیز، از نقش بی‌بدیل مربیان پیش‌دبستانی در شکل‌گیری شخصیت و توانایی‌های کودکان پرده برداشت.

او که ثمره تلاش این مربیان را در کلاس‌های درس خود به وضوح می‌بیند، بر این باور است که سرمایه‌گذاری روی «قصه‌گویی تصویری» در سال‌های پیش از دبستان، کلید پرورش کودکانی اجتماعی، بانشاط و موفق در دوران تحصیل است. شهین نقره خور آموزگار پایه دوم دبستان سما در شهر شیراز است در گفتگویی با سایت مرکز تربیت و یادگیری کودک گفت: “در حالی که بسیاری تصور می‌کنند آموزش جدی از دبستان آغاز می‌شود، من بر اساس تجربه‌های خودم باور دارم مربیان پیش‌دبستانی «سنگ بنای یادگیری و تربیت» هستند و ما باید توجه بیشتری به این دوره طلایی در زندگی کودکان داشته باشیم.”

این معلم که خود شاهد دستاوردهای آموزشی کودکان در سال‌های بعد است، تأکید کرد: “یکی از دلایلی که باعث می‌شود کودکان بدون خجالت و پرقدرت صحبت کنند، پرورش آن‌ها به شیوه‌های صحیح از همان کودکی و بیشتر در پیش‌دبستان است.”

🔷️مجلات مصور؛ کلاس درس رنگارنگ خلاقیت

این معلم که در کلاس‌های درس خود از قصه‌گویی استفاده می‌کند افزود: “یکی از مؤثرترین ابزارها در این مسیر، استفاده از مجلات مصور کودکانه مانند «پاپالو» است. اگرچه کودکان در این سن توانایی خواندن متون را ندارند، اما با دیدن تصاویر، دنیایی از تخیل در ذهن آن‌ها گشوده می‌شود. فرآیند «داستان‌سرایی برای تصاویر» توسط خود کودک، تمرینی فوق‌العاده برای تقویت چندین مهارت حیاتی محسوب می‌شود.”

🔷️دستاوردهای شگفت‌انگیز یک تمرین ساده

این معلم با تجربه، نتایج مثبت این روش را در سه محور اصلی برشمرد:

۱. غلبه بر خجالت و ساخت اعتمادبه‌نفس: کودکانی که در جمع‌های کوچک تشویق به صحبت و بیان داستان‌های خود می‌شوند، در آینده به افرادی اجتماعی و با اعتمادبه‌نفس بالا تبدیل خواهند شد.

۲. استفاده از تلفظ صحیح کلمات:

فعالیت‌هایی مانند جمله‌سازی برای تصاویر، پیدا کردن اشیاء گمشده و یا تشویق توسط مربیان برای استفاده از تلفظ درست (به جای «دَر دَر» گفتن «بیرون»)، به صورت غیرمستقیم زبان و گویش کودک را تصحیح می‌کند.

۳. گسترش شگفت‌انگیز دامنه لغات:
وقتی بزرگترها برای کودک داستان می‌خوانند و کودک در پاسخ، داستانِ تصاویر را بازگو می‌کند، دائماً با واژه‌های جدید آشنا شده و دایره لغاتش گسترده می‌شود. این امر در دوران دبستان به او کمک می‌کند تا درک مطلب بالاتری داشته، در فعالیت‌های گروهی پیشرو باشد و به دلیل قدرت تجسم و درک انتزاعی قوی، در پاسخگویی به سؤالات پیشقدم شود.

شهین نقره‌خور باور دارد تلاش‌های ظریف و هوشمندانه مربیان پیش‌دبستانی، که گاهی در پشت بازی و قصه پنهان می‌شود، در واقع در حال ریختن پایه‌های محکم برای یک عمر یادگیری و تعامل اجتماعی موفق است.

نقش بی‌بدیل مجلات کودک در شکوفایی نسل آینده

یک روانشناس و مشاور حوزه کودک و نوجوان معتقد است گوش سپردن به قصه‌ها و شعرهای خوب، تنها یک سرگرمی ساده نیست، بلکه کلید طلایی برای گشودن گنجینه لغات کودکان، ایجاد پیوند عاطفی عمیق و پرورش هوش هیجانی و اجتماعی آنان است.

جمیله آقازاده دانش آموخته رشته روانشناسی از دانشگاه تهران با بیان این نکته گفت:” نتایج پژوهش‌های روانشناسی و تربیتی نشان می‌دهد که اولین و ملموس‌ترین دستاورد خواندن کتاب قصه و شعر برای کودکان، افزایش شگفت‌انگیز دایره لغات و گنجینه واژگان آنهاست. این فرآیند، که در بستری از ارتباط عاطفی عمیق با والدین شکل می‌گیرد، نه تنها توانایی سخنوری و گویش کودک را تقویت می‌کند، بلکه علاقه‌ای پایدار به مطالعه را در وجودشان نهادینه می‌سازد.

در این میان، نشریات اختصاصی کودکان همچون فصلنامه پاپالو به عنوان پلی پیونددهنده بین ذهن کنجکاو کودک و دنیای پیرامون او عمل می‌کنند.”

وی در ادامه افزود:” به باور متخصصان، نقش این مجلات در زندگی فرهنگی کودک به دلیل تداوم، تنوع مطالب و در دسترس بودن، حتی از کتاب نیز حساستر و ماندگارتر است.
این رسانه پرنشاط، کارکردهای چندگانه‌ای دارد:

· آموزش مهارت‌های زندگی: از آموزش فرهنگ صلح، قوانین شهروندی و آپارتمان‌نشینی تا نکات ایمنی و بهداشتی، همه و همه در قالب جذاب و غیرمستقیم مجلات به کودکان آموخته می‌شود.
· ایجاد عادت به مطالعه: استفاده از شعر و داستان‌های جذاب، لذت بردن از ادبیات را برای کودک به ارمغان می‌آورد و در حساس‌ترین دوره تحول ذهنی او، مطالعه را به بخشی لاینفک از زندگیاش تبدیل می‌کند.
· ایجاد پیوند فرهنگی و اجتماعی: مجلات با نشان دادن زندگی کودکان از اقوام و مناطق مختلف ایران از طریق گزارش، عکس و داستان‌های واقعی، ابزاری بی‌نظیر برای تقویت هوش اجتماعی و هیجانی و ایجاد درک متقابل هستند.
· پرورش هوش و خلاقیت: بخش‌های سرگرمی مانند نقاشی و رنگ‌آمیزی، به تقویت دقت، خلاقیت و هماهنگی چشم و دست کمک کرده و انواع هوش‌های چندگانه از جمله هوش حرکتی و هیجانی را پرورش می‌دهند.”

این دانش‌آموخته رشته روانشناسی سپس اضافه کرد:” به عبارت دیگر، یک مجله کودک، بسیار بیشتر از چند صفحه کاغذ است؛ آن‌ها یک کارگاه کوچک مهارت‌آموزی هستند که همزمان با سرگرم کردن کودک، او را برای زندگی فردایی روشن‌تر و اجتماعی‌تر آماده می‌سازند.”

از احساسات تا مشاغل، نمایش‌هایی برای تقویت هوش هیجانی و شناختی کودکان

نمایش‌های خلاقانه فقط برای سرگرمی نیستند؛ آنها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساسات خود را مدیریت کرده و با دنیای اطرافشان بهتر ارتباط برقرار کنند. موضوعاتی مانند “احساسات و عواطف”، “مشاغل و حرفه‌ها” و “آداب و رسوم فرهنگ‌های مختلف” از جمله گزینه‌های عالی برای طراحی نمایش‌های آموزشی هستند.

نسیم آیینه دار مربی کودکان پیش‌دبستانی در منطقه ۵ شهر تهران گفت:” کودکان اغلب در بیان احساسات خود با مشکل مواجه می‌شوند، اما نمایش‌هایی با موضوع احساسات و عواطف به آنها کمک می‌کند تا هیجاناتی مانند شادی، غم، ترس و عصبانیت را شناسایی و مدیریت کنند. این نمایش‌ها با استفاده از نقش‌آفرینی و داستان‌های ساده، به کودکان می‌آموزد که چگونه با احساسات خود و دیگران برخورد مناسبی داشته باشند.”
این مربی در ادامه افزود:” موضوع مشاغل و حرفه‌ها نیز از دیگر گزینه‌های جذاب برای نمایش‌های کودکانه است. کودکان با بازی کردن نقش پزشک، آتش‌نشان، معلم یا پلیس، نه‌تنها با وظایف این مشاغل آشنا می‌شوند، بلکه مهارت‌های اجتماعی و اعتمادبه‌نفس آنها نیز تقویت می‌شود. اجرای این نمایش‌ها در قالب “روز مشاغل” می‌تواند تجربه‌ای فراموش‌نشدنی برای نوآموزان باشد.”
آیینه دار در پایان تأکید کرد:”
در نهایت، نمایش‌هایی درباره آداب و رسوم فرهنگ‌های مختلف، پنجره‌ای به دنیای گسترده‌تر برای کودکان باز می‌کند. این نمایش‌ها با معرفی پوشش، غذاها و جشن‌های محلی، به کودکان می‌آموزد که تفاوت‌های فرهنگی را بپذیرند و به آنها احترام بگذارند. جشنواره‌های غذای محلی یا نمایش لباس‌های سنتی از ایده‌های جذاب برای اجرای این موضوع هستند.”