مجله‌های کودکانه، سرمایه‌ای برای موفقیت تحصیلی آینده هستند

تحقیقات و تجربه‌های میدانی نشان می‌دهد کودکانی که در دوره پیش‌دبستانی با مجلاتی همچون «پاپالو» انس می‌گیرند، در سال‌های مدرسه از مهارت‌های زبانی، شناختی و اجتماعی قوی‌تری برخوردارند.

دلارام حاجی ابوالحسن، تسهیل‌گر و مشاوره حوزه مهارت‌های زندگی کودکان در ارتباط با استفاده یک نشریه مختص نوآموزان همچون پاپالو و تأثیر آن در زندگی بچه‌ها گفت:” مطالعه و تعامل با مجلات کودکانه در سنین پایین، تأثیرات قابل‌توجهی بر رشد چندبعدی کودکان دارد. به‌ویژه کودکانی که از دوران پیش‌دبستانی با مجلاتی مانند «پاپالو» ارتباط برقرار می‌کنند، معمولاً در سن مدرسه، از هم‌سالان خود در چند حوزه کلیدی پیشی می‌گیرند.

بر اساس شواهد، این کودکان در توسعه مهارت‌های زبانی و گفتاری عملکرد بهتری دارند. شعرها و داستان‌های متنوع، دایره واژگان آنان را گسترش داده، به ساختار زبان تسلط بیشتری می‌دهند و توانایی درک و بیان مفاهیم را تقویت می‌کنند.”
این فعال حوزه کودک و مشاور فعالیت‌های نوآموزان در ادامه تأکید کرد:” از سوی دیگر، توانایی تمرکز و توجه در این کودکان بالاتر است. آن‌ها به دلیل تعامل منظم با روایت‌های داستانی، در کلاس‌های درس نیز توجه پایدارتری از خود نشان می‌دهند. همچنین، مهارت‌های شناختی مانند حافظه، تفکر انتقادی، تجسم ذهنی و حل مسئله، در فضای خیال‌انگیز داستان‌ها پرورش می‌یابد.
داستان‌ها همچنین بستری برای رشد مهارت‌های اجتماعی و هیجانی هستند. آشنایی با شخصیت‌های مختلف، موقعیت‌های اخلاقی و احساسات گوناگون در دل قصه‌ها، باعث می‌شود کودکان آماده‌تر برای تعامل با دنیای اطراف خود باشند.”
حاجی ابوالحسن در پایان گفت:’ نکته مهم دیگر اینکه این تجربه لذت‌بخش، زمینه‌ساز ایجاد انگیزه و علاقه‌مندی به خواندن و یادگیری در سال‌های بعد می‌شود. ارتباط اولیه و شیرین با مطالعه، مسیر یادگیری مادام‌العمر را برای کودک هموار می‌کند.”

پلی میان تخیل کودک و تسلط بر زبان است

تحریک قدرت خلاقیت و تخیل یکی از برجسته‌ترین مزایای قصه‌گویی برای کودکان است.

شهین نقره‌خور، معلم پایه دوم دبستان که از قصه‌گویی و داستان خواندن در کلاس خود برای تدریس و آموزش بهره می‌گیرد معتقد است: “هر قدر مربیان در دوره پیش دبستانی از قصه‌گویی در فعالیت‌های خود استفاده کنند، بچه‌ها در دوره دبستان توانایی‌های بهتر و بیشتری پیدا می‌کنند. قصه‌گویی نه فقط یک فعالیت تفریحی، که ابزاری قدرتمند برای تحریک قوه تخیل، گسترش دایره واژگان و تقویت مهارت‌های بیانی کودکان است و تأثیرات شگفت‌انگیز آن بر رشد آموزشی و شخصیتی دانش‌آموزان در دوران مدرسه آشکار می‌شود.”

او که در مجتمع آموزشی سما در شهر شیراز فعالیت می‌کند در ادامه گفت: “هنگامی که کودکان در حین شنیدن قصه چشمان خود را می‌بندند، از ذهن خود برای ساختن صحنه‌ها، شخصیت‌ها و ماجراهای ناشناخته استفاده می‌کنند. این سفر خیالی نه تنها آنها را با دنیایی از ایده‌های جدید آشنا می‌کند، بلکه پایه‌ای می‌شود برای پرورش تفکر خلاق که در تمام عرصه‌های زندگی آینده آنان قابل بهره‌برداری خواهد بود.”

شهین نقره‌خور سپس یادآور شد:” در بعدی دیگر، تقویت مهارت‌های زبانی و بیانی از دیگر دستاوردهای مهم قصه‌گویی است. قصه‌ها با ارائه واژگان جدید و جذاب در بافتی روایی و گیرا، به صورت غیرمستقیم دامنه لغات کودکان را گسترش می‌دهند. این آشنایی با کلمات و اصطلاحات متنوع، به آنان این جرات و توانایی را می‌بخشد تا از این واژگان در مکالمات روزمره خود استفاده کنند.”

به گفته این معلم، قصه‌گویی بستری امن و جذاب برای تکرار و تمرین مهارت‌های زبانی فراهم می‌آورد و به کودکان اجازه می‌دهد تا ساختارهای مختلف زبانی را تجربه کرده و در نهایت توانایی خود را در بیان افکار و احساساتشان به شکلی شیوا و مؤثر بهبود بخشند. این معلم علاقمند به هنر قصه‌گویی در کلاس درس در پایان تأکید کرد: “تلفیق داستان‌های تخیلی و کهن افسانه‌ها در برنامه تربیت و یادگیری کودکان، می‌تواند نقش چشمگیری در ساختن پایه‌های محکم برای یادگیری عمیق‌تر و لذت‌بخش‌تر زبان داشته باشد.”

افزایش تمرکز کودکان با قیچی و کاغذ یک روش جادویی است

یک مربی خلاق با استفاده از کاردستی‌های هدفمند و مرحله‌ای، می‌تواند کلاس خود را به آزمایشگاهی برای تقویت ذهن کودکان تبدیل کند. کلید پرورش تمرکز، نه در سکوت مطلق، که در برش یک خط صاف و چسباندن یک قطعه درست نهفته است.

سوده کریمی، فارغ‌التحصیل رشته آموزش ابتدایی از دانشگاه فرهنگیان و دانشجوی مقطع ارشد برنامه‌ریزی درسی که از تجربه کار با کودکان پیش‌دبستانی برخوردار است می‌گوید: “مربیان آموزشی به‌طور فزاینده‌ای در رویکردی نوین و خلاقانه می‌توانند از هنر کاردستی نه به عنوان یک سرگرمی ساده، بلکه به عنوان یک ابزار آموزشی قدرتمند برای تقویت قوای ذهنی و تمرکز کودکان استفاده کنند. کاردستی در نگاه من، صرفاً پر کردن اوقات فراغت نیست، بلکه یک ابزار آموزشی هدفمند است. مربی با ایجاد فضایی آرام و عاری از حواس‌پرتی، می‌تواند زمینه را برای یک جلسهٔ متمرکز فراهم آورد.”

او در ادامه افزود: “شاید این پرسش مطرح شود که چگونه کاردستی ذهن را تقویت می‌کند؟ من معتقدم، راز موفقیت این روش در چند اصل کلیدی نهفته است:
· فضاسازی هوشمند: با حذف عوامل مزاحم مانند تلویزیون و اسباب‌بازی‌های اضافه و پخش موسیقی بی‌کلام ملایم، ذهن کودکان برای تمرکز آماده می‌شود.
· آموزش مرحله‌به‌مرحله: ارائهٔ دستورالعمل‌ها به صورت پلکانی و انتظار برای اتمام هر مرحله توسط همهٔ بچه‎ها، توانایی دنبال کردن دستورالعمل‌ها و انجام کارهای متوالی را در آنها تقویت می‌کند.
· تأکید بر فرآیند، نه نتیجه: در این روش، تحسین «دقت» کودک در برش یک خط صاف، بسیار مهم‌تر از تحسین نتیجهٔ نهایی کار است. این امر کودکان را به تلاش و توجه به جزئیات تشویق می‌کند و از مقایسهٔ آنها با یکدیگر شدیداً پرهیز می‌شود.
· استراحت‌های هدفمند: با درنظرگرفتن محدودیت طبیعی تمرکز کودکان، استراحت‌های کوتاه و بازی‌های حرکتی میانِ کار، باعث بازیابی انرژی و بازگشت آنها با تمرکز بیشتر می‌شود.”

سوده کریمی در پاسخ به این پرسش که کدام کاردستی‌ها مناسب‌ترند؟ پاسخ داد: “برای این هدف، کاردستی‌هایی که نیاز به دقت در جزئیات، مراحل متوالی و استفاده از مهارت‌های حرکتی ظریف دارند، در اولویت قرار می‌گیرند. اوریگامی ساده (تا کردن کاغذ)، ساخت ماکت‌های راحت، کلاژ با تکه‌های ریز کاغذ و نقاشی نقطه‌کوبی (Pointillism) از جمله پیشنهادات عالی برای تقویت شگفت‌انگیز تمرکز هستند. این روش نشان می‌دهد که با ابزارهایی ساده و خلاقیت می‌توان زمینه را برای پرورش نسلی متمرکز و دقیق فراهم کرد، نسلی که می‌آموزد حتی کوچک‌ترین کارها را با بزرگ‌ترین دقت انجام دهد.”

شکاف آموزشی هشداردهنده بین کودکان در محیط‌های غنی و فقیر از گفت‌وگو

کارشناسان آموزشی از وجود تفاوت‌های چشمگیر در رشد زبانی، مهارت‌های فکری و پیشرفت تحصیلی بین کودکانی که در محیطی پربار از مکالمه رشد می‌کنند و کودکانی که از این فرصت محروم هستند، خبر می‌دهند.

رویا فرهادصفت روانشناس و مربی باتجربه حوزه کودک معتقد است: “شواهد میدانی نشان می‌دهد کودکانی که در خانواده‌هایی با سطح تعامل کلامی بالا بزرگ می‌شوند، از دایره لغات گسترده‌تر و توانایی بیانی به مراتب قوی‌تری برخوردارند و به راحتی و روانی صحبت می‌کنند. در مقابل، همسالان آنان که در محیطی با مکالمات محدود پرورش یافته‌اند، اغلب با دامنه واژگان محدودتری دست و پنجه نرم می‌کنند و در بیان دقیق منظور و خواسته‌های خود با مشکل مواجه می‌شوند.”

او در آستانه شروع کلاس‌های پیش‌دبستانی می‌گوید: “این شکاف تنها به زبان محدود نمانده و به حوزه‌های شناختی نیز کشیده می‌شود. کودکان برخوردار از گفت‌وگوی زیاد، از قدرت تحلیل و استدلال منطقی بالاتری برخوردارند و مسائل را با کارایی بیشتری حل می‌کنند. این در حالی است که کودکان با فرصت‌های کمتر برای مکالمه، اغلب در پردازش اطلاعات و بیان ایده‌های خود کندتر عمل می‌کنند.”

فرهادصفت سپس یادآور شد: “پیامد این اختلاف در محیط مدرسه به وضوح قابل مشاهده است. گروه اول به دلیل برخورداری از مهارت‌های زبانی و شناختی قوی، در درک مطلب و دریافت دستورالعمل‌ها موفق‌تر عمل کرده و سریع‌تر پیشرفت تحصیلی را تجربه می‌کنند. در نقطه مقابل، کودکان گروه دوم به دلیل ضعف در همین مبانی، ممکن است از همان سال‌های آغازین تحصیل عقب بیفتند که این امر لزوم توجه جدی به کیفیت تعاملات در سال‌های حساس پیش از دبستان را بیش از پیش آشکار می‌سازد.”

فایل‌های صوتی پاپالو، خواندن و شنیدن را توأمان آموزش می‌دهد 

مجلات مدرن کودک با ارائه فایل‌های صوتی همراه متن، نه‌تنها دنیای جدیدی از یادگیری را باز کرده‌اند، بلکه به تقویت همزمان مهارت‌های شنیداری و گفتاری کودکان کمک می‌کنند.

معصومه توکلی مروج کتاب و مطالعه در حوزه کودک و نوجوان معتقد است: “در عصر فناوری، مجلات کودک نیز به‌سمت تعاملی‌تر شدن پیش رفته‌اند. فصلنامه «پاپالو» با ارائه فایل‌های صوتی حرفه‌ای، تجربه‌ای متفاوت را برای کودکان پیش‌دبستانی فراهم کرده است. وقتی کودک همزمان متن را می‌بیند و صدای گوینده را می‌شنود، ارتباط عمیق‌تری با محتوا برقرار می‌کند.”

به گفته توکلی، گوش دادن به فایل‌های صوتی استاندارد، تأثیر مستقیمی بر توانایی خواندن کودکان در آینده دارد. او می‌افزاید: “کودکی که در پیش‌دبستانی متن‌های معیار را شنیده، در کلاس اول سریع‌تر خواندن را یاد می‌گیرد. این روش به‌ ویژه برای خانواده‌های پر مشغله نیز راهگشاست. والدین می‌توانند در مسیر سفر یا قبل از خواب، فایل‌های صوتی مجله را برای کودکان پخش کنند تا لحظات آموزشی و سرگرم‌کننده ایجاد شود.”

توکلی همچنین به تأثیر فایل‌های صوتی در اصلاح تلفظ اشاره کرد: “کودکان با شنیدن تلفظ صحیح کلمات، به‌صورت ناخودآگاه زبان معیار را یاد می‌گیرند و این مهارت در مدرسه به کمک آن‌ها می‌آید. ادغام متن و صوت در مجلات کودک، راه‌حلی هوشمندانه برای جذب نسل جدید به مطالعه و تقویت مهارت‌های ارتباطی آن‌هاست. این نوآوری که در نشریه پاپالو به آن توجه شده است می‌تواند تحولی در عرصه آموزش پیش‌دبستانی ایجاد کند.”

وی در پایان تأکید کرد: “کودکان از طریق داستان‌های این مجله مفاهیم پیچیده‌ای مانند احترام، صداقت و دوستی را در قالب ماجراهای جذاب حیوانات یاد می‌گیرند، بدون آنکه احساس کنند در حال آموزش دیدن هستند. با وجود آنکه تنها دو شماره از این فصلنامه منتشر شده، استقبال خانواده‌ها بسیار خوب به نظر می‌رسد.”

راز قصه‌گویی موفق برای کودکان؛ از تصاویر جذاب تا تخیل بی‌کران است

یک مربی باتجربه و کارشناس حوزه کودک تأکید می‌کند که تعداد محدود شخصیت‌ها در داستان‌های خردسالان، کلید اصلی ایجاد ارتباط و لذت بردن است، همچنین استفاده از تصاویر، هیجان و تمرکز را افزایش می‌دهد در حالی که قصه‌گویی بدون تصویر، تخیل کودکان را به پرواز درمی‌آورد.

عزیزه اسلامی مربی نمونه کشوری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که نزدیک به سه دهه تجربه فعالیت در چند استان کشور را دارد با بیان این مطلب گفت: “یک سؤال کلیدی برای بسیاری از والدین و مربیان این است که یک داستان برای خردسالان باید حداکثر چند شخصیت داشته باشد تا کودکان بتوانند با آن ارتباط مؤثر برقرار کنند؟ در پاسخ به این پرسش، من معتقدم به جز موارد استثنایی موفق مانند داستان «مهمان‌های ناخوانده» که با تعدد شخصیت‌ها نیز جذابیت خود را حفظ کرده است، به طور کلی تعداد زیاد شخصیت‌ها می‌تواند باعث سردرگمی و عدم تمرکز نوآموزان شود. بنابراين با توجه به محدودیت طبیعی کودکان در سنین پایین در زمینه تمرکز و تقویت حواس، انتخاب قصه‌هایی با شخصیت‌های کمتر توصیه می‌شود. این امر به کودک کمک می‌کند تا به راحتی با شخصیت‌ها انس بگیرد، آنها را به خاطر بسپارد و در نهایت از فرآیند شنیدن داستان نهایت لذت را ببرد. همچنین تأکید می‌کنم که هدف اصلی در این سن، «لذت بردن» است و آموزش می‌بایست به شکلی کاملاً غیرمستقیم و از طریق قصه‌های ریتمیک و تعاملی اتفاق بیفتد.”

این مربی و مدیر یکی از کتابخانه‌های کانون در شهر تهران سپس افزود: “یکی دیگر از مباحث داغ در حوزه قصه‌گویی، مقایسه بین استفاده از کتاب‌های مصور و قصه‌گویی بدون تصویر است. این که کدام روش مؤثرتر است؟ در پاسخ این سؤال باید بگویم که هر دو روش دارای مزایای منحصر به فرد و مجزایی هستند که می‌تواند تجربه‌ای غنی برای کودک خلق کند. بر اساس این دیدگاه، قصه‌گویی همراه با نشان دادن تصاویر، به تقویت قوه عاطفه، تمرکز و افزایش هیجان کودک کمک شایانی می‌کند، به شرطی که تصاویر انتخاب‌شده برای کودک کاملاً قابل درک و مناسب سن او باشند. در مقابل، قصه‌گویی بدون تصویر، این فرصت طلایی را برای کودک فراهم می‌آورد تا قدرت تخیل و تصویرسازی ذهنی خود را به کار بیندازد و آن را تقویت کند که این امر به رشد فکری او جهت می‌بخشد. در نهایت، نکته مشترک و حیاتی در هر دو روش این است که داستان باید کوتاه، هدفمند، جذاب، لذت‌بخش و کاملاً قابل فهم برای دنیای کودکان باشد.”