مجله کودک؛ پلی میان قلب والدین و دنیای درونی فرزندان

در روزگاری که فرصت‌های تعامل واقعی میان والدین و کودکان کم‌رنگ شده، مجلات کودک به ابزاری ساده اما عمیق برای گفت‌وگوی عاطفی، تربیتی و خلاقانه میان نسل‌ها تبدیل شده‌اند. کارشناسان معتقدند این رسانه‌های کاغذی می‌توانند بیش از آنچه تصور می‌شود، بر رشد روانی و عاطفی کودکان اثر بگذارند.

رویا فرهادصفت، کارشناس ارشد روانشناسی و مشاور فعال در مدارس، با تأکید بر اهمیت نقش مجلات کودک در پیوندهای عاطفی خانوادگی گفت: «نقش مجلات کودک تنها به آماده‌سازی تحصیلی محدود نمی‌شود. این رسانه ساده و در دسترس، می‌تواند به ابزاری مؤثر برای عمیق‌تر کردن ارتباط بین والدین و فرزندان تبدیل شود.»

به گفته او، زمانی که پدر یا مادر در کنار کودک می‌نشینند و مجله را با هم ورق می‌زنند، کودک احساس می‌کند که دیده و شنیده می‌شود. در این لحظات ساده اما ناب، کودک درمی‌یابد که توجه والدینش تنها معطوف به مسئولیت‌ها یا مشکلات نیست، بلکه به علایق و دنیای درونی او نیز اهمیت می‌دهند. این تجربه، می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری دلبستگی ایمن شود.»

فرهادصفت ادامه داد: «یک داستان کوتاه یا تصویری جذاب در مجله، بهانه‌ای می‌شود برای آغاز گفت‌وگوهایی معنادار. پرسش‌هایی مانند: “به نظرت چرا این شخصیت ناراحته؟” یا “تو اگر جای اون بودی، چه تصمیمی می‌گرفتی؟” کمک می‌کند کودک به احساساتش آگاه شود، آن‌ها را نام‌گذاری و بیان کند. این تمرین‌های ساده، پایه‌گذار سلامت روان و روابط اجتماعی سالم در آینده خواهند بود.»

او همچنین بر اهمیت بخش‌های عملی مجلات کودک تأکید کرد و گفت: «صفحات کاردستی، نقاشی یا آزمایش‌های ساده علمی که همراه والدین انجام می‌شوند، نه‌تنها مهارت‌های حرکتی و شناختی کودک را تقویت می‌کنند، بلکه لحظاتی مفرح و ارزشمند برای خانواده خلق می‌نمایند. وقتی والدین از کودک می‌خواهند داستانی را که خوانده بازگو کند، در واقع به او پیام می‌دهند که نظرش مهم است و این توجه، پایه اعتماد به نفس کودک را می‌سازد.»

وی در ادامه افزود: «شخصیت‌های داستانی مجلاتی مانند پاپالو می‌توانند الگوهایی برای آموزش صداقت، مهربانی، شجاعت و دیگر ارزش‌های انسانی باشند. والدین از طریق این شخصیت‌ها می‌توانند بدون نصیحت مستقیم، مفاهیم اخلاقی را در ذهن کودک نهادینه کنند.»

فرهادصفت که سه دهه تجربه مستقیم کار با کودکان دارد، در پایان گفتگو با سایت مرکز تربیت و یادگیری کودک تأکید کرد: «مجلات کودک، تنها ابزار آموزشی نیستند؛ آن‌ها پلی هستند میان دنیای ساده کودکان و دنیای پرشتاب بزرگ‌ترها. در زمانی که خانواده‌ها به دنبال راه‌هایی برای کاهش وابستگی فرزندان به صفحات نمایش هستند، این مجلات می‌توانند جایگزینی سازنده، لذت‌بخش و رشدآفرین باشند. والدینی که با فرزندان‌شان مجله می‌خوانند، در واقع آینده‌ای روشن‌تر برای آن‌ها می‌سازند.»

صدای گرم قصه‌گو، حس امنیت و آرامش را در کودک تقویت می‌کند

تحقیقات روان‌شناسان و متخصصان علوم شناختی نشان می‌دهد که قصه‌گویی و کتاب‌خوانی نه‌تنها دنیای کودکان را رنگین‌تر می‌کند، بلکه نقشی حیاتی در رشد ذهنی، تقویت زبان و آرامش روانی آن‌ها ایفا می‌کند.

زهرا سعیدواحد، عصب روانشناس و عضو انجمن Society for Neuroscience (یکی از انجمن‌های علمی در زمینه‌ علوم اعصاب در سطح بین‌المللی) با بیان این مطلب گفت: “والدین و معلمان می‌توانند با داستان، معجزه‌ای در مسیر تربیت کودک خلق کنند. زیرا قصه‌گویی و کتاب‌خوانی از دیرباز ابزار مؤثری برای انتقال فرهنگ، ارزش‌ها و دانش از نسلی به نسل دیگر بوده است. امروزه، یافته‌های علمی از حوزه روان‌شناسی شناختی و عصب‌شناسی نشان می‌دهد که این ابزار سنتی، همچنان در رشد ذهنی و سلامت روان کودکان نقش کلیدی دارد.
مطالعات جدید تأیید می‌کنند که گوش دادن به داستان‌ها و خواندن کتاب، به‌ویژه در سال‌های حساس اولیه زندگی، به رشد واژگان، درک مفاهیم پیچیده و تقویت مهارت‌های زبانی کودکان کمک شایانی می‌کند.”

این مشاور و روانشناس حوزه کودک و خانواده در ادامه افزود: “به گفته کارشناسان تربیتی، کودکانی که در سنین پیش‌دبستانی (۳ تا ۵ سال) به‌طور مرتب قصه می‌شنوند، نه‌تنها دایره واژگان غنی‌تری دارند بلکه در تعاملات اجتماعی و حل مسائل نیز موفق‌تر عمل می‌کنند.برای نمونه، کتاب‌هایی چون «شنگول و منگول» به کودکان کمک می‌کنند تا مفاهیمی مانند احساسات، رابطه‌های خانوادگی و حل بحران را به زبان ساده و در قالب داستان بیاموزند. اما فواید قصه تنها به تقویت زبان محدود نمی‌شود. گوش دادن به صدای گرم مادر، پدر یا مربی هنگام قصه‌گویی، حس امنیت و آرامش را در کودک تقویت کرده و به کاهش اضطراب‌های پنهان او کمک می‌کند. کارشناسان توصیه می‌کنند والدین روزانه زمانی را برای خواندن داستان اختصاص دهند، حتی اگر این زمان تنها ۱۰ دقیقه باشد. این عادت ساده می‌تواند بنیان ذهنی کودک را قوی‌تر کرده و ارتباط عاطفی بین او و خانواده‌اش را عمیق‌تر سازد.”

زهرا سعیدواحد در ادامه به مربیان و والدین پیشنهاد کرد: “کتاب‌خوانی را به یک فعالیت روزانه تبدیل کنید. انتخاب کتاب‌های متنوع، پرسیدن سؤال از کودک در حین قصه‌گویی، و اجازه دادن به کودک برای بازگو کردن داستان به زبان خودش، از جمله راهکارهای مؤثر برای ارتقای مهارت‌های شناختی است.”

مجله‌های خردسالان، پلی میان نسل‌ها هستند

در دنیای رنگارنگ خردسالان، جایی میان صفحه‌های قصه و کاردستی، فرصت‌هایی ناب برای تقویت پیوندهای عاطفی میان والد و کودک پنهان شده‌اند. این نشریه‌ها نه فقط ابزار سرگرمی، بلکه پلی از جنس قصه، رنگ و تجربه‌های مشترک هستند.

دلارام حاجی ابوالحسن، تسهیل‌گر و مشاوره حوزه مهارت‌های زندگی کودکان در ارتباط با وجود یک نشریه مختص نوآموزان همچون پاپالو و تأثیر آن در زندگی بچه‌ها گفت: “مجله‌های خردسالان دیگر تنها برای پر کردن اوقات فراغت کودکان نیستند. اگر محتوای این مجلات به‌گونه‌ای طراحی شود که والد و کودک را به مشارکت دعوت کند، می‌تواند به شکلی معنادار رابطه عاطفی و تربیتی میان آن‌ها را هم تقویت کند. برای مثال، همانطور که در نشریه پاپالو هم پیشنهاد شده است، فعالیت‌هایی مانند ساخت کاردستی دو‌نفره، قصه‌های تعاملی که والدین برای فرزند خود بخوانند، نقاشی کشیدن کودکان و یا اجرای بخش‌هایی از داستان همراه با مشارکت والد و کودک، می‌تواند در تقویت ارتباطات خانوادگی بچه‌ها مفید و اثرگذار واقع شود. این فعالیت‌ها نه‌تنها مهارت‌های ارتباطی و خلاقیت را در کودک پرورش می‌دهند، بلکه زمانی با کیفیت را برای والد و کودک رقم می‌زنند.”

دلارام حاجی ابوالحسن در بخش دیگری از این گفتگو افزود: “همچنین مجلات می‌توانند با ارائه داستان‌های گفت‌وگو محور، دستورات ساده آشپزی یا آزمایش‌های علمی کوچک و جذاب، به بستری برای آموزش غیرمستقیم مهارت‌های زندگی تبدیل شوند. این مهارت‌ها – از نظم و همکاری گرفته تا حل مسئله – از طریق داستان، شعر، بازی و سرگرمی به کودک منتقل می‌شوند؛ روشی که کاملاً با ساختار ذهنی و سطح درک خردسالان هماهنگ است.”

این فعال حوزه کودک و مشاور فعالیت‌های نوآموزان در ادامه تأکید کرد: “بر اساس دیدگاه متخصصان، آموزش غیرمستقیم از طریق ابزارهای خلاقانه‌ای چون قصه و بازی، بسیار مؤثرتر از شیوه‌های آموزشی مستقیم است. زیرا ذهن کودک در سنین پایین، بیشتر پذیرای مفاهیم عاطفی، تصویری و داستانی است تا مفاهیم انتزاعی و دستوری را به آنان منتقل کنیم. به نظر می‌رسد که آینده آموزش و ارتباط با کودکان در گرو باز تعریف رسانه‌های کودک‌محور است؛ رسانه‌هایی که نه تنها با کودک سخن می‌گویند، بلکه والدین را نیز به یک گفت‌وگوی صمیمانه با فرزندانشان دعوت می‌کنند.”

مجله کودکانه، هم‌بازی هوشمند کودک؛ از سرگرمی تا صمیمیت

مجله‌های کودکانه اگر به‌ درستی طراحی و اجرا شوند، نه‌تنها اطلاعات و سرگرمی ارائه می‌دهند، بلکه نقش یک هم‌بازی و دوست گفتگوگر را برای کودک ایفا کرده و نوآموز در هر شماره منتظر دیدار دوباره این دوست است.

مرجان رضایی کارشناس آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان تهران درباره قدرت تأثیرگذاری مجلات کودک بر دنیای ذهنی و عاطفی کودکان گفت: “مجلات کودک معمولاً با لحن صمیمی و زبان ساده‌ای نوشته می‌شوند که احساس نزدیکی ایجاد می‌کند. کودک در سنین پیش‌دبستانی و دبستانی به‌شدت کنجکاو است و مجلات خوب، دنیایی از پاسخ‌ها و همین‌طور پرسش‌ها را برای او فراهم می‌کنند.”

او که از ۱۸ سال تجربه مربیگری در مراکز کانون نیز برخوردار است در ادامه بیان کرد: “مجله‌هایی که شامل فعالیت، بازی، نقاشی یا داستان‌های تعاملی هستند، به کودک احساس هم‌بازی‌بودن می‌دهند. برخی مجلات مانند نشریه پاپالو که شخصیت ثابت دارند و در هر شماره با کودک گفت‌وگو می‌کنند، می‌توانند واقعاً نقش یک دوست همیشگی را برای کودک بازی کنند.”

رضایی که از جمله برگزیدگان بخش بین‌المللی جشنواره قصه‌گویی نیز هست با اشاره به تجربه‌های موفق مربیان در استفاده از مجلات گفت: “وقتی کودک هر ماه با یک شخصیت خیالی در مجله روبه‌رو می‌شود که با او حرف می‌زند، از او سؤال می‌پرسد و ماجراهایش را تعریف می‌کند، حس تداوم و رابطه‌ شخصی در ذهن او شکل می‌گیرد. در واقع کودک احساس می‌کند که در یک گفت‌وگوی دوطرفه قرار گرفته است.”

او تأکید کرد که نقش مربیان و والدین در این زمینه بسیار مهم است و در همین رابطه افزود: “اگر والدین مجله را فقط وسیله‌ای برای مشغول‌کردن کودک ببینند، فرصت ارتباط عاطفی از بین می‌رود. اما اگر با کودک درباره محتوای مجله صحبت کنند، بازی‌ها را با او انجام دهند و او را به نقاشی یا پاسخ‌دادن به سؤال‌های مجله تشویق کنند، آن وقت مجله نه‌تنها یک منبع آموزشی بلکه یک دوست واقعی خواهد بود.”

اول فضای امن، بعد تشویق کودک به نقاشی

نقاشی می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای بیان احساسات و کاهش اضطراب در کودکان عمل کند. ایجاد فضایی امن و بدون قضاوت، کلید تشویق کودکان به آزادانه نقاشی کشیدن است.

جمیله آقازاده روانشناس حوزه کودک معتقد است: “والدین فضایی راحت و امن برای نقاشی کودکان فراهم کنند. در این فضا، کودک باید بتواند بدون ترس از قضاوت یا انتقاد، احساسات خود را بروز دهد. به جای اشاره به اشتباهات یا کم‌و‌کاستی‌های نقاشی، بهتر است از کودک سوالاتی مانند “دوست داری درباره نقاشی‌ات برایم بگویی؟” یا “این نقاشی چه احساسی را نشان می‌دهد؟” پرسیده شود. این روش به کودک کمک می‌کند تا از هنر به عنوان ابزاری برای بیان درونیات خود استفاده کند.”

آقازاده افزود: “یکی از مؤثرترین راه‌ها برای تشویق کودکان به نقاشی کشیدن، مشارکت خانواده در این فعالیت است. وقتی والدین یا خواهر و برادرها در کنار کودک نشسته و همگی با هم نقاشی می‌کنند، این کار نه تنها به کاهش استرس کودک کمک می‌کند، بلکه تبدیل به یک فعالیت گروهی لذت‌بخش برای تمام اعضای خانواده می‌شود. این همراهی باعث می‌شود کودک احساس امنیت و تعلق بیشتری کند و با اشتیاق بیشتری به نقاشی بپردازد.”

این روانشناس حوزه کودک در ادامه تأکید می‌کند که بهتر است به کودکان اجازه داده شود تا به صورت آزادانه و بدون موضوع از پیش تعیین شده نقاشی بکشند. نقاشی آزاد به کودک این امکان را می‌دهد که آنچه را در ذهن و قلبش می‌گذرد، بدون محدودیت بر روی کاغذ بیاورد. این روش به خصوص برای کودکانی که در بیان کلامی احساسات خود مشکل دارند، می‌تواند راهی مؤثر برای برون‌ریزی هیجانات و کاهش تنش‌های درونی باشد.”

جمیله آقازاده در پایان یادآور شد: “نقاشی کردن منظم می‌تواند به عنوان روشی غیر دارویی برای مدیریت استرس و اضطراب در کودکان عمل کند. والدین و مربیان با فراهم آوردن ابزارهای نقاشی متنوع و فضایی امن، می‌توانند به کودکان کمک کنند تا از این هنر به عنوان ابزاری برای خودشناسی و آرامش استفاده کنند. به یاد داشته باشید که هر خط و رنگی که کودک بر روی کاغذ می‌آورد، پنجره‌ای است به دنیای درونی او که نیاز به دیده شدن و درک شدن دارد.”

“پاپالو”؛ بستری امن و آموزنده برای ارتباط خانواده‌ها با ادبیات کودک

مجله “پاپالو” با ارائه فایل‌های صوتی داستان و شعر کودکانه، بستری مطمئن برای مشارکت خانواده‌ها در فرآیند یادگیری و رشد فرزندان‌شان فراهم کرده است. این تجربه مشترک شنیداری به گفت‌وگوی خانوادگی، آموزش ارزش‌های اخلاقی و تقویت پیوندهای عاطفی منجر شده است.

دکتر اصغر شمسی‌پور، روان‌درمانگر حوزه کودک، در این‌باره می‌گوید: «یکی از جذاب‌ترین آثار پاپالو، امکان شنیدن هم‌زمان داستان توسط کودک و والدین است. این فرآیند، نقطه شروعی برای گفتگو درباره موضوعات مهم زندگی است؛ از مهربانی و صداقت گرفته تا شجاعت و نوع‌دوستی.»

به گفته وی، والدین از این تجربه استقبال زیادی کرده‌اند. «بسیاری از خانواده‌ها گزارش داده‌اند که شنیدن مشترک داستان‌ها، بهانه‌ای برای گفت‌وگوهای سازنده در فضای خانه شده است. کودکان با الهام از داستان‌ها، درباره رفتارهای درست و نادرست پرسش می‌کنند و والدین نیز به زبان ساده به این مفاهیم پاسخ می‌دهند. در شرایطی که فضای مجازی پر از محتوای غیرایمن و نامناسب برای کودکان است، فایل‌های صوتی پاپالو به‌عنوان گزینه‌ای مطمئن و کنترل‌شده معرفی می‌شوند. به‌ویژه در مناطق محروم که دسترسی به منابع فرهنگی و ادبی محدود است، این ابزار می‌تواند نقش مهمی در ارتقای سطح سواد فرهنگی ایفا کند.»

شمسی‌پور در پایان گفت: «پاپالو تنها یک مجله نیست، بلکه پلی میان دنیای کودکانه و دنیای بزرگ‌ترهاست. این پروژه به خانواده‌ها این فرصت را داده تا آموزش را به امری صمیمی، سرگرم‌کننده و مفید تبدیل کنند. بدون شک، در دنیای امروز که ارتباط میان اعضای خانواده در حال فرسایش است، چنین طرح‌هایی می‌توانند تحولی ماندگار ایجاد کنند.»