اشتباه در کاردستی، بخشی طبیعی از فرایند یادگیری است

در دنیای امروز که توجه به رشد همه‌جانبه کودکان بیش از پیش اهمیت یافته است، کاردستی به عنوان یکی از ابزارهای مؤثر در پرورش مهارت‌های حرکتی و خلاقیت کودکان شناخته می‌شود.

به گفته لیلا جمالی مسئول دوره ابتدایی مجتمع آموزشی حضرت جوادالائمه (ع) شهر یزد این فعالیت‌ها نه تنها به تقویت مهارت‌های ظریف حرکتی کمک می‌کنند، بلکه بستری برای شکوفایی خلاقیت و اعتماد به نفس کودکان را فراهم می‌آورند. او معتقد است: “کاردستی برای کودکان ۵ و ۶ ساله ابزاری عالی برای تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف است. فعالیت‌هایی مانند برش با قیچی، چسباندن و رنگ‌آمیزی نه تنها عضلات کوچک دست و انگشتان را تقویت می‌کنند، بلکه هماهنگی بین چشم و دست را نیز بهبود می‌بخشند. استفاده از مواد مختلف مانند کاغذ، چسب، قیچی و رنگ، کودکان را در موقعیت‌های متنوعی قرار می‌دهد که به افزایش تمرکز و هماهنگی کلی بدن آن‌ها منجر می‌شود. این مهارت‌ها به مرور زمان در زمینه‌های دیگری مانند نوشتن و انجام فعالیت‌های روزمره نیز تأثیرگذار خواهند بود. علاوه بر این، کاردستی به کودکان کمک می‌کند تا خلاقیت خود را پرورش دهند و با خلق آثار جدید، اعتماد به نفس خود را افزایش دهند. این فرایند نه تنها به رشد فردی کودک کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز انجام پروژه‌های خلاقانه در آینده خواهد بود.”

وی که از سال‌ها تجربه آموزش و مدیریت در پایه‌های مختلف ابتدایی برخوردار است در ادامه افزود: “برای آنکه کودکان بتوانند ایده‌های خلاقانه خود را در کاردستی به کار ببرند، ایجاد فضایی آزاد و بدون قضاوت ضروری است. کودکان باید احساس کنند که می‌توانند بدون ترس از اشتباه، ایده‌های خود را بیان و اجرا کنند. استفاده از مواد متنوع مانند کاغذ، چسب، رنگ و مقوا به کودکان این امکان را می‌دهد تا به روش‌های مختلف آزمایش کنند و راه‌حل‌های جدیدی را کشف نمایند. طرح سوالات باز و تشویق کودکان به تفکر عمیق‌تر درباره ایده‌هایشان، آن‌ها را به خلق آثار منحصربه‌فرد ترغیب می‌کند. همچنین، تشویق و تأیید دستاوردهای کوچک، حتی اگر کامل نباشند، اعتماد به نفس کودکان را تقویت کرده و آن‌ها را به ادامه فرایند خلاقیت تشویق می‌کند. ایجاد محیطی مثبت و حمایتی که در آن اشتباهات بخشی طبیعی از فرایند یادگیری هستند، کودکان را به اکتشاف و تجربه‌های جدید ترغیب می‌کند.”

جمالی که کارشناسی ارشد مدیریت و روانشناسی دارد در خصوص تأثیر کاردستی بر تربیت و یادگیری کودکان می‌افزاید: “تشویق کودکان به استفاده از ایده‌های خلاقانه در کاردستی، مهارت‌های حل مسئله و تفکر انتقادی آن‌ها را تقویت می‌کند. این فعالیت‌ها نه تنها اعتماد به نفس و خودباوری کودکان را افزایش می‌دهند، بلکه مهارت‌های اجتماعی مانند بیان ایده‌ها و تعامل با دیگران را نیز بهبود می‌بخشند. در نهایت، کاردستی به کودکان کمک می‌کند تا به صورت مستقل فکر کنند، خلاقیت خود را پرورش دهند و انگیزه یادگیری را در خود افزایش دهند.”

به گفته این مربی با تجربه، کاردستی نه تنها یک فعالیت سرگرم‌کننده، بلکه ابزاری قدرتمند برای رشد همه‌جانبه کودکان است. با تشویق کودکان به مشارکت در این فعالیت‌ها، می‌توانیم نسلی خلاق، مستقل و با اعتماد به نفس پرورش دهیم که آماده مواجهه با چالش‌های آینده هستند.

این قصه‌ها را برای کودکان نخوانید!

روان‌شناسان کودک و مربیان حوزه تربیت و یادگیری توصیه می‌کنند برخی قصه‌ها می‌توانند تأثیرات منفی عمیقی بر روان کودکان داشته باشند. اما چه نوع داستان‌هایی برای کودکان نامناسب هستند و چگونه می‌توان جایگزین‌های سالمی برای آن‌ها یافت؟

طاهره گرمسیری داور جشنواره ملی قصه‌گویی محیطزیست که در اهواز برگزار شد در همین ارتباط به سایت تربیت و یادگیری کودک درباره قصه‌های نامناسب برای کودکان هشدار داد و گفت: “برخی داستان‌ها به‌ظاهر ساده هستند، اما می‌توانند اضطراب و ترس را در کودکان تشدید کنند. قصه‌هایی با موضوعات ترسناک، خشونت‌آمیز یا پایان‌های ناراحت‌کننده مانند مرگ، جدایی یا تنبیه، می‌توانند تأثیرات مخربی بر روحیه کودکان داشته باشند.”

وی که بیش از سه دهه تجربه فعالیت در حوزه کودکان در استان‌های مختلف را دارد تأکید کرد: “کودکان در سن پیش‌دبستانی به داستان‌هایی نیاز دارند که به آن‌ها احساس امنیت و امیدواری بدهد. پایان یک قصه باید مثبت و الهام‌بخش باشد تا کودک با حس خوبی داستان را ترک کند. همچنین، محتوای قصه باید با سن و درک کودک سازگاری داشته باشد تا موجب سردرگمی یا نگرانی او نشود.”

این کارشناس در ادامه به راه‌حل‌های جایگزین اشاره کرد: “به‌جای قصه‌های ترسناک یا غمگین، می‌توان از داستان‌های تخیلی با شخصیت‌های حیوانات سخنگو، ماجراهای علمی ساده یا قصه‌های ریتمیک همراه با شعر استفاده کرد. این نوع داستان‌ها نه‌تنها جذاب‌تر هستند، بلکه به رشد خلاقیت و مهارت‌های زبانی کودکان نیز کمک می‌کنند.”

وی همچنین به قابلیت ترکیب قصه و بازی اشاره کرد و افزود: “قصه‌گویی تنها محدود به روایت یک داستان نیست. مربیان و والدین می‌توانند با طراحی بازی‌های مرتبط با محتوای قصه، فضایی شاد و تعاملی برای کودکان ایجاد کنند. این روش نه‌تنها به تقویت مهارت‌هایی مانند اعتمادبه‌نفس و تصمیم‌گیری کمک می‌کند، بلکه علاقه کودکان به شنیدن داستان‌های جدید را نیز افزایش می‌دهد.”

در پایان، این مربی خاطرنشان کرد: “قصه‌گویی یک فرصت طلایی برای ارتباط با کودکان است، اما باید هوشمندانه و با آگاهی از نیازهای روانی آن‌ها انجام شود. انتخاب داستان‌های مناسب و پرهیز از محتواهای نامناسب، تضمین‌کننده تأثیر مثبت قصه‌ها بر رشد عاطفی و اجتماعی کودکان است.”

آموختن در قالب گردش علمی، کودکان را عاشق یادگیری نگه می‌دارد

یک کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی معتقد است، کودکانی که مفاهیم علمی را در قالب گردش علمی و بازی تجربه می‌کنند، نه‌تنها بهتر یاد می‌گیرند، بلکه برای همیشه عاشق یادگیری می‌مانند!

فاطمه سادات سجادی نیا، دانش‌آموخته روانشناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی و مربی پیش‌دبستانی در گفت‌وگو با سایت مرکز تربیت و یادگیری کودک با بیان این مطلب از تأثیر شگفت‌انگیز گردش‌های علمی در تربیت کودکان سخن به میان آورد و افزود: “کودکان در سنین پایین زمانی بهتر یاد می‌گیرند که مفاهیم را با حواس پنجگانه خود تجربه کنند. گردش علمی فقط یک تفریح نیست، بلکه یک ضرورت آموزشی است. وقتی کودک یک برگ را لمس می‌کند، یک سنگ را برمی‌دارد یا تغییر فصل‌ها را از نزدیک می‌بیند، این تجربیات در حافظه هیجانی او ثبت می‌شود و ماندگاری یادگیری را تا ده‌ها برابر افزایش می‌دهد.”

این مربی که از،سابقه تدریس در دوره ابتدایی هم برخوردار است در ادامه تاکید کرد: “گردش‌های علمی می‌توانند حتی هیجان‌های منفی کنترل‌شده مثل تحمل ابهام یا ترس موقت را هم شامل شود که این خود عاملی برای تقویت روحیه پژوهشگری در کودکان است. خانواده‌ها و مربیان می‌توانند با برنامه‌ریزی هوشمندانه، هر گردش معمولی را به یک آزمایشگاه سیار تبدیل کنند؛ جایی که کودکان نه‌تنها دانش‌آموز، بلکه کاشفان کوچکی باشند که دنیا را با دست‌های خود می‌آزمایند.”

وی در پایان گفت: “در عصری که کودکان با انبوهی از محرک‌های دیجیتال احاطه شده‌اند، تجربیات ملموس و واقعی می‌تواند کلید پرورش نسل آینده دانشمندان و مخترعان باشد.”

قصه‌گویی خلاقانه؛ شاه‌کلید جذب کودکان پیش‌دبستانی

کارشناسان آموزشی تأکید می‌کنند قصه‌گویی هنری است که می‌تواند همزمان هم دنیایی از لذت برای کودکان خلق کند و هم ابزاری مؤثر برای آموزش مهارت‌های زندگی باشد.  اما چگونه می‌توان این تجربه را برای نوآموزان پیش‌دبستانی به شکلی جذاب و مؤثر طراحی کرد؟

طاهره گرمسیری کارشناس ارشد علوم تربیتی (آموزش ابتدایی) و مربی مجرب و با سابقه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در گفت‌وگو با سایت مرکز تربیت و یادگیری کودک با بیان این نکته که  قصه‌گویی  پل ارتباطی مؤثری بین مربی و کودک است گفت: “برای اینکه قصه‌گویی برای کودکان جذاب باشد، باید چند عامل کلیدی را در نظر گرفت. قصه باید متناسب با سن کودک انتخاب شود، طولانی نباشد و در فضایی مناسب و دوست‌داشتنی روایت شود. استفاده از صدای رسا، لحن پویا و بیان گیرا از دیگر عوامل مهم در جذب مخاطب خردسال است.”

وی افزود: ” یک قصه‌گوی خوب باید بتواند با کلمات، تصاویر ذهنی روشنی برای کودک خلق کند. قصه‌هایی که فراز و فرودهای جذاب دارند، تأثیر بیشتری روی کودکان می‌گذارند. همچنین، بهره‌گیری از خلاقیت در اجرا، مانند تغییر صدا برای شخصیت‌های مختلف یا استفاده از حرکات دست و بدن، می‌تواند قصه‌گویی را به تجربه‌ای فراموش‌نشدنی تبدیل کند.”

وی که از سه دهه تجربه کار با کودکان در استان‌های خوزستان، اصفهان و البرز برخوردار است معتقد است: “قصه‌گویی تنها یک فعالیت تفریحی نیست، بلکه ابزاری آموزشی است که مهارت‌های شنیداری، فن بیان و حتی ارتباطات اجتماعی کودکان را تقویت می‌کند.”

او خاطرنشان کرد: “وقتی کودکان به قصه گوش می‌دهند، یاد می‌گیرند چگونه تمرکز کنند، چگونه کلمات را به خاطر بسپارند و حتی چگونه داستان‌های خود را بازگو کنند. این فرآیند به رشد شناختی و عاطفی آن‌ها کمک شایانی می‌کند.”

در پایان، این کارشناس آموزشی به نقش قصه در ترغیب کودکان به کتابخوانی اشاره کرد و یاداور شد: “کودکی که با دنیای قصه‌ها آشنا می‌شود، به‌طور طبیعی به سمت کتاب‌ها جذب می‌شود. قصه‌های خوب مانند غذای مقوی برای روح کودک هستند و پایه‌های یادگیری مادام‌العمر را در آن‌ها می‌سازند.”

یادگیری از طریق رسانه‌های چاپی برای خردسالان مؤثرتر است

مربیان و کارشناسان آموزشی تأکید می‌کنند مجلات تخصصی کودکان نه‌تنها ابزاری جذاب برای یادگیری هستند، بلکه می‌توانند پایه‌های کتابخوانی را از سنین پایین در کودکان نهادینه کنند. اما والدین و مربیان باید بدانند که چه ویژگی‌هایی، مجلات کودکانه را به رسانه‌ای منحصربه‌فرد تبدیل می‌کند.

فریده گل‌حسنی مدیر کتابخانه عمومی ادیب بجنوردی در روستای گریوان شهرستان بجنورد استان خراسان شمالی در باره اهمیت مجلات تخصصی ویژه نوآموزان ۴ تا ۶ ساله می‌گوید: “مجلات کودک همچون فصلنامه پاپالو به‌دلیل تنوع محتوایی، طراحی جذاب و به‌روز بودن، ابزار آموزشی بی‌نظیری هستند. درحالی که کتاب‌ها معمولاً حول یک موضوع واحد می‌چرخند، مجلات می‌توانند در یک شماره ترکیبی از داستان، شعر، کاردستی، بازی و آموزش را ارائه دهند.”

او که کارشناسی نرم‌افزار کامپیوتر دارد اما به دلیل علاقه به حوزه کتاب و مطالعه مسئولیت یک کتابخانه روستایی را بر عهده گرفته است افزود: “این تنوع محتوایی باعث می‌شود کودکان با سلیقه‌های مختلف، محتوای مورد علاقه خود را در نشریه پیدا کنند. تصاویر رنگارنگ و صفحه‌آرایی خلاقانه مجلات، جذابیت بصری فوق‌العاده‌ای ایجاد می‌کند که برای گروه سنی خردسال بسیار مهم است. نکته کلیدی دیگر، دوره‌ای بودن انتشار مجلات است که حس انتظار و شوق را در کودکان ایجاد می‌کند و آن‌ها را به خوانندگان مشتاق تبدیل می‌کند.”

به گفته این کارشناس، یکی از مزایای کلیدی مجلات، قابلیت تعاملی بودن آن‌هاست: “بسیاری از مجلات کودک فعالیت‌های مشارکتی مانند کاردستی، نقاشی و معما دارند که هم مهارت‌های حرکتی ظریف کودکان را تقویت می‌کنند و هم فرصتی برای تعامل بیشتر والدین و کودکان ایجاد می‌کنند. این ویژگی‌ها مجلات را به ابزاری همه‌جانبه برای رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی کودکان تبدیل می‌کند.”

این مربی با اشاره به تأثیر بلندمدت این رسانه بر رشد کودکان گفت: “کودکانی که از سنین پایین با مجلات باکیفیت آشنا می‌شوند، نه‌تنها مهارت‌های زبانی و شناختی بهتری پیدا می‌کنند، بلکه به‌طور طبیعی به مطالعه علاقه‌مند می‌شوند. این علاقه می‌تواند در سال‌های بعدی تحصیل آن‌ها را به خوانندگانی حرفه‌ای تبدیل کند.”

گل‌حسنی با ابراز نگرانی از کاهش توجه به مجلات کاغذی در عصر دیجیتال هشدار داد: “متأسفانه امروزه بسیاری از والدین و کودکان در دام گوشی‌های هوشمند افتاده‌اند. این درحالی است که مطالعات نشان می‌دهد یادگیری از طریق رسانه‌های چاپی برای خردسالان مؤثرتر است و به رشد شناختی آن‌ها کمک بیشتری می‌کند. مجلات کودک با طراحی خاص خود می‌توانند جایگزین مناسبی برای محتوای دیجیتال باشند.”

فصلنامه پاپالو؛ مدرسه کوچک اخلاق برای کودکان پیش‌دبستانی!

یک مجله کودکانه مانند پاپالو می‌تواند مهربانی، صداقت و مسئولیت‌پذیری را بدون نصیحت و شعار به کودکان بیاموزد. مفاهیم اخلاقی باید از طریق داستان‌های جذاب، شخصیت‌های دوست‌داشتنی، بازی‌های تعاملی و شعرهای ساده به کودکان منتقل شود.

الناز بابایی آموزگار دوره ابتدایی مدارس تبریز که علاقمند به حوزه پیش‌دبستانی نیز هست در گفت‌وگویی با سایت تربیت و یادگیری کودک گفت: “کودکان در این سن، مفاهیم انتزاعی را به‌سختی درک می‌کنند، اما از طریق قصه‌گویی غیرمستقیم، بازی و مشارکت عملی، می‌توانند این ارزش‌ها را درونی کنند.”

وی معتقد است: “۶ روش مؤثر آموزش مفاهیم اخلاقی از طریق مجله‌های کودکانه همچون فصلنامه پاپالو می‌تواند بدین ترتیب باشد:

۱. داستان‌های غیرمستقیم با پیام اخلاقی

– به‌جای گفتن «مهربان باش»، داستان یک بچه‌گربه که اسباب‌بازی‌اش را با دوستش تقسیم می‌کند، الگوی عملی مهربانی را نشان می‌دهد.

۲. شخصیت‌های ثابت و همذات‌پندار

– شخصیت‌هایی مثل «نوشینِ نگران» یا «پندارِ راستگو» که در هر شماره با چالش‌های اخلاقی روبه‌رو می‌شوند و کودک را به فکر وامی‌دارند.

۳. بازی‌های تصمیم‌گیری اخلاقی

– صفحه‌ای با سؤال: «اگر دوستت ناراحت باشد، چه کار می‌کنی؟» گفت‌وگوی والد-کودک را تقویت می‌کند.

۴. شعر و ترانه‌های اخلاق‌محور

– اشعار ساده درباره کمک به دیگران یا مراقبت از طبیعت، در حافظه کودک ثبت می‌شود.

۵. فعالیت‌های عملی کوچک

– چالش‌هایی مثل «سه کار مهربانانه این هفته» که کودک را به عمل تشویق می‌کند.

۶. نقش والدین در تعمیق یادگیری

– همراهی والدین در خواندن مجله و تحسین رفتارهای اخلاقی کودک، تأثیر آموزش را چندبرابر می‌کند.

وی در پایان یادآور شد: “مجله، یک بازیگر کلیدی در تربیت اخلاقی نوآموزان است. پاپالو و مجلات مشابه می‌توانند با ترکیب خلاقیت، بازی و مشارکت خانواده، فضایی امن و جذاب برای پرورش نسلی مهربان، صادق و مسئولیت‌پذیر فراهم کنند. آموزش نکات تربیتی و اخلاقی به کودکان، نیازمند ابزارهایی است که با زبان خودشان سخن بگویند. لذا من معتقدم پاپالو نه‌فقط یک مجله، بلکه یک “همراه تربیتی” هوشمند برای والدین و مربیان است.”